Bestaat de doodstraf nog in België? Geschiedenis, afschaffing en vandaag

De doodstraf is een van de meest besproken en controversiële straffen in de wereldgeschiedenis.

Voorstanders zien ze als het ultieme antwoord op gruwelijke misdrijven, tegenstanders als een onherstelbare schending van de mensenrechten.

Ook in België heeft de doodstraf een lange weg afgelegd: van onthoofdingen met de guillotine tot executies door een vuurpeloton. Maar hoe zit het vandaag?

Bestaat de doodstraf nog in België?

Het korte antwoord: nee

De doodstraf is in België volledig afgeschaft. Ze bestaat niet meer in de wet, wordt niet toegepast in de praktijk en is zelfs grondwettelijk verboden.

Sinds 2005 staat in artikel 14bis van de Grondwet:

De doodstraf is afgeschaft.

Dat betekent dat ze onder geen enkele omstandigheid kan worden ingevoerd, zelfs niet in oorlogstijd of bij de zwaarste misdrijven.

De evolutie van de doodstraf in België

De laatste keer dat de doodstraf effectief in België werd voltrokken, was in 1950. Het betrof een man die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse bezetter en verantwoordelijk was voor het verraden, martelen en doden van verzetsleden. Hij werd geëxecuteerd door een vuurpeloton.

Na de laatste executie in 1950 bleef de doodstraf nog decennialang in het Belgische Strafwetboek staan. Rechters konden ze formeel opleggen, maar in de praktijk werd elke veroordeling automatisch omgezet in levenslange opsluiting.

In 1996 werd de doodstraf volledig uit de wet geschrapt. Negen jaar later, in 2005, ging België nog verder: het verbod werd opgenomen in de Grondwet. Sindsdien is de doodstraf niet alleen afgeschaft in de praktijk en in de wet, maar ook grondwettelijk uitgesloten.

De doodstraf in België: van guillotine tot vuurpeloton

De geschiedenis van de doodstraf in België laat zich lezen als een spiegel van haar tijd.

• De 19de eeuw: executies gebeurden vaak met de guillotine, net zoals in Frankrijk. De laatste onthoofding vond plaats in 1863 in Gent.
• Voorheen: ophanging via de galg was de meest gebruikelijke methode, maar die verdween na de onafhankelijkheid.
• 20ste eeuw: tijdens en na de Tweede Wereldoorlog koos men vooral voor executies door vuurpeloton, zeker bij collaborateurs en oorlogsmisdadigers.

Tijdens de epuratieperiode na WO II, de zuivering van collaborateurs, werden in België 242 mensen geëxecuteerd. Het was de laatste grote golf van executies in ons land.

Waarom België de doodstraf afschafte

België koos om meerdere redenen voor afschaffing:

• Mensenrechten: de straf druist in tegen het fundamentele recht op leven.
• Onherstelbaarheid: een gerechtelijke dwaling kan nooit worden rechtgezet als iemand al is geëxecuteerd.
• Geen bewijs van afschrikkende werking: studies tonen niet aan dat de doodstraf criminaliteit beter voorkomt dan levenslange opsluiting.
• Internationale verplichtingen: door verdragen zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens werd de druk groter om de straf definitief af te schaffen.

België in vergelijking met de wereld

Europa

Binnen de Europese Unie is de doodstraf overal afgeschaft. Het lidmaatschap van de Raad van Europa verplicht landen zelfs om de straf niet toe te passen.

Alleen Belarus (Wit-Rusland) vormt een uitzondering: daar worden nog steeds executies voltrokken, meestal door een nekschot.

Wereldwijd

Buiten Europa ligt de situatie heel anders:

• China voert jaarlijks volgens schattingen duizenden executies uit, al worden officiële cijfers geheimgehouden.
• Iran en Saudi-Arabië behoren tot de landen met de hoogste aantallen executies per jaar.
• Verenigde Staten: in 27 staten bestaat de doodstraf nog steeds. Executies gebeuren meestal met dodelijke injectie. Sommige veroordeelden wachten meer dan 20 jaar in de beruchte death row.
• Japan: kiest voor ophanging, vaak in het geheim.
• Noord-Korea en Myanmar: gebruiken de doodstraf ook als politiek machtsmiddel.

Volgens Amnesty International hebben wereldwijd meer dan twee derde van de landen de doodstraf afgeschaft in wet of praktijk.