Betogen in België: uw rechten en plichten op een rij

Betogen is een belangrijk democratisch recht, maar het is niet onbeperkt. In België gelden duidelijke regels over hoe, waar en wanneer u mag betogen. Wie deze regels niet naleeft, riskeert sancties of zelfs arrestatie.

In dit artikel leest u wat wettelijk toegelaten is, wanneer betogen verboden is en wat uw rechten zijn bij een aanhouding.

Het recht om te betogen in België

In België is het recht op vreedzame vergadering en betoging verankerd in artikel 26 van de Grondwet:

26. De Belgen hebben het recht om vreedzaam en ongewapend samen te komen, op voorwaarde dat zij zich houden aan de wetten die de uitoefening van dit recht regelen, zonder dat daarvoor voorafgaande toestemming vereist is.
Deze bepaling geldt niet voor bijeenkomsten in de open lucht, die volledig onderworpen blijven aan de politiewetten.

Wat betekent dit concreet?

Iedereen heeft het fundamentele recht om zijn of haar mening publiek te uiten, ook in groep, via betogingen of manifestaties.

Dit recht is echter niet onbeperkt. De overheid mag beperkingen opleggen, op voorwaarde dat die wettelijk zijn vastgelegd en gericht zijn op het beschermen van de openbare orde, veiligheid of volksgezondheid.

In de praktijk houdt dit in dat u niet zomaar op eender welk moment of op eender welke plaats mag betogen. Vooral voor manifestaties in de openbare ruimte of op de openbare weg geldt meestal een verplichting tot voorafgaande melding en/of toestemming, afhankelijk van de lokale regelgeving.

Toestemming vragen om te betogen

In België heeft u een vergunning of toelating nodig om een betoging te organiseren in de publieke ruimte. Deze verplichting geldt niet alleen in grote steden zoals Brussel of Antwerpen, maar ook in kleinere gemeenten.

De aanvraag moet schriftelijk ingediend worden bij de lokale politie of het gemeentebestuur, en bevat best volgende elementen:

• Het doel van de betoging
• Een schatting van het aantal deelnemers
• De datum en het tijdstip
• Het traject of de locatie
• De naam en contactgegevens van de verantwoordelijke organisator

De burgemeester beslist, in overleg met de politie, of de betoging onder de gevraagde voorwaarden veilig kan doorgaan. Daarbij wordt onder meer rekening gehouden met verkeersimpact, mogelijke tegenbetogingen, veiligheidsrisico’s en andere geplande evenementen.

Zonder expliciete toelating van de bevoegde overheid is het organiseren van een betoging op openbaar domein niet toegelaten.

Wanneer is betogen niet toegestaan?

Er zijn verschillende situaties waarin betogen niet wettelijk toegestaan is:

 1.  Geen aanvraag of verbod

Als u een betoging organiseert zonder voorafgaande melding of vergunning, of wanneer uw aanvraag werd geweigerd maar u toch doorgaat, wordt dit beschouwd als een illegale betoging. De politie kan dan de betoging ontbinden.

 2.  De betoging loopt uit de hand

Zelfs wanneer een betoging wél vooraf werd goedgekeurd, kan ze op elk moment worden stopgezet als de openbare orde in het gedrang komt, bijvoorbeeld bij:

• Geweld of bedreigingen
• Plundering of vernieling
• Gevaar voor de veiligheid van deelnemers of omstaanders

 3.  Strafbare feiten tijdens de betoging

Individuele deelnemers die tijdens een betoging strafbare feiten plegen – zoals gewelddadig gedrag, verboden wapenbezit of het hinderen van de politie - kunnen persoonlijk aansprakelijk worden gesteld, ongeacht of de betoging als geheel toegelaten was.

Wat als u wordt gearresteerd tijdens een betoging?

Afhankelijk van de omstandigheden kan de politie overgaan tot administratieve of gerechtelijke aanhouding:

Administratieve aanhouding

Als u deelneemt aan een verboden betoging of weigert gevolg te geven aan politiebevelen (zoals het bevel om zich te verspreiden), kan de politie u administratief (ook wel bestuurlijk) aanhouden.

• Duur: maximaal 12 uur, met een mogelijke verlenging van nog eens 12 uur in uitzonderlijke gevallen
• Geen strafblad: deze aanhouding leidt niet tot een gerechtelijke vervolging of vermelding op uw strafblad
• Doel: tijdelijke vrijheidsberoving om de openbare orde te herstellen

Na afloop van de aanhouding wordt u in principe vrijgelaten, tenzij er tijdens de procedure bijkomende strafbare feiten aan het licht komen.

Ook wanneer u weigert uw identiteit bekend te maken of geen identiteitskaart bij zich hebt (verplicht vanaf 15 jaar), kan de politie overgaan tot een administratieve aanhouding.

Gerechtelijke aanhouding

Als u op heterdaad wordt betrapt of wordt verdacht van een strafbaar feit – zoals geweld, vandalisme of het beledigen van een ambtenaar in functie – kan de politie overgaan tot een gerechtelijke aanhouding.

In dat geval:

• Wordt u verhoord door de politie,
• Hebt u recht op een advocaat en op het zwijgrecht,
• Wordt er een proces-verbaal opgesteld,
• En beslist een onderzoeksrechter binnen 48 uur of u verder in voorlopige hechtenis wordt genomen.

Als later blijkt dat het strafbare feit bewezen is, kan dit leiden tot gerechtelijke vervolging, geldboetes of zelfs een gevangenisstraf.

Betogen is een fundamenteel recht, maar gaat gepaard met duidelijke juridische verplichtingen.

Wie een betoging wil organiseren, moet dit tijdig melden en de regels van de gemeente respecteren. Wie zich daar niet aan houdt, riskeert ontbinding van de betoging, administratieve aanhouding of gerechtelijke vervolging bij ernstige feiten.

Wil u opkomen voor een zaak die u belangrijk vindt? Dat mag – maar doe het op een geïnformeerde, veilige en wettige manier.