De omzetting van vruchtgebruik

Wanneer iemand overlijdt, wordt diens nalatenschap verdeeld onder de erfgenamen.

Vaak krijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van (een deel van) de nalatenschap, terwijl de kinderen de blote eigendom erven. Dit systeem biedt bescherming aan de langstlevende, maar kan in de praktijk tot spanningen leiden, bijvoorbeeld bij beslissingen over de gezinswoning of bij het beheer van spaargeld.

Om dergelijke moeilijkheden te vermijden, voorziet de wet in een oplossing: de omzetting van vruchtgebruik.

Wat is vruchtgebruik?

Vruchtgebruik is een zakelijk recht waarbij iemand – de vruchtgebruiker – een goed mag gebruiken én de voordelen of opbrengsten ervan mag ontvangen, zonder dat hij of zij de eigenaar is. Het eigendomsrecht blijft bij een andere persoon: de blote eigenaar.

Voorbeelden:

• Woning: de vruchtgebruiker mag in de gezinswoning blijven wonen of ze verhuren en de huur innen.
• Spaargeld of beleggingen: de vruchtgebruiker heeft recht op de intresten of opbrengsten.

Het vruchtgebruik stopt:

• bij het overlijden van de vruchtgebruiker,
• wanneer een rechter het recht ontneemt (bijvoorbeeld bij misbruik), of
• door omzetting van vruchtgebruik

Bij stopzetting van het vruchtgebruik verkrijgen de blote eigenaars de volle eigendom van de goederen.

Wat is omzetting van vruchtgebruik?

Omzetting van vruchtgebruik betekent dat de vruchtgebruiker afstand doet van zijn recht op vruchtgebruik, in ruil voor een andere vorm van compensatie. Hierdoor worden de blote eigenaars meteen volle eigenaars, terwijl de vruchtgebruiker een zekere en gegarandeerde tegenprestatie ontvangt.

De wet geeft zowel de vruchtgebruiker (vaak de langstlevende echtgenoot) als de blote eigenaars (kinderen of kleinkinderen) het recht om een omzetting te vragen.

Een belangrijke uitzondering geldt echter voor de gezinswoning en de huisraad: de langstlevende echtgenoot kan daar de omzetting weigeren. Zo wordt vermeden dat hij of zij gedwongen wordt de woning te verlaten of de inboedel te verliezen.

Mogelijke vormen van omzetting

Er bestaan verschillende manieren om het vruchtgebruik om te zetten:

• De vruchtgebruiker ontvangt één kapitaalbedrag.
• De vruchtgebruiker ontvangt periodieke betalingen zolang hij of zij leeft.
• De vruchtgebruiker behoudt een specifiek goed en krijgt hiervan de volledige eigendom (bijvoorbeeld de gezinswoning), terwijl de rest van de nalatenschap naar de kinderen gaat.

Hoe wordt de waarde van het vruchtgebruik berekend?

De waarde van het vruchtgebruik wordt meestal berekend op basis van tabellen die rekening houden met:

• de leeftijd van de langstlevende partner,
• de gemiddelde levensverwachting,
• de actuele rentevoeten.

Wanneer de gezondheidstoestand aantoonbaar slechter is dan gemiddeld, kan hiervan worden afgeweken.

Let op! Wanneer de kinderen niet ook kinderen zijn van de langstlevende partner (bijvoorbeeld bij een jongere stiefouder), zou een berekening op basis van de echte leeftijd te voordelig zijn voor die partner. Daarom voorziet de wet een fictieve leeftijdsregel: men rekent met een aangepaste leeftijd, zodat de verdeling eerlijker blijft tussen de stiefouder en de kinderen.

Hoe verloopt de omzetting in de praktijk?

De omzetting kan op twee manieren gebeuren:

• Via onderling akkoord van de partijen
• Via de rechtbank

 1.  Onderling akkoord

Als de kinderen en de langstlevende goed kunnen overleggen, kunnen ze samen beslissen om het vruchtgebruik om te zetten.

Iedereen die betrokken is, moet daarbij meerderjarig en bekwaam zijn.

Ze mogen zelf afspreken in welke vorm de omzetting gebeurt en hoe de waarde bepaald wordt.

Is er een minderjarige of iemand die juridisch onbekwaam is betrokken? Dan moet de rechter het akkoord goedkeuren om te controleren of die persoon voldoende beschermd wordt.

Bij akkoord wordt dit vastgelegd in een notariële akte; bij een gerechtelijke omzetting gebeurt dit via een vonnis.

Let op! De vruchtgebruiker behoudt zijn vruchtgebruik tot op het moment dat de afgesproken waarde effectief is uitbetaald. Pas dan wordt het vruchtgebruik volledig beëindigd.

 2.  Via de rechtbank

Als de partijen het niet eens raken, kan de kwestie aan de familierechtbank worden voorgelegd.

De rechter beslist dan hoe de omzetting gebeurt en welke vergoeding de langstlevende krijgt.

Soms kan de rechter ook bevelen dat bepaalde goederen verkocht worden, zodat er met de opbrengst een eerlijke verdeling kan plaatsvinden.

De rechter zal diens beslissing vastleggen in een vonnis.

Let op! De vruchtgebruiker behoudt zijn vruchtgebruik tot op het moment dat de afgesproken waarde effectief is uitbetaald. Pas dan wordt het vruchtgebruik volledig beëindigd.