De schenking als 'voorschot op erfdeel' en de schenking 'buiten erfdeel'

Een schenking is meer dan een gebaar van vrijgevigheid.

Voor veel ouders vormt ze een manier om hun vermogen tijdig, doordacht en rechtvaardig over te dragen aan hun kinderen.

Toch heeft elke schenking gevolgen voor de latere verdeling van de nalatenschap, en precies daarom is het belangrijk om te begrijpen hoe de wet hiermee omgaat.

Gelijke erfdelen als uitgangspunt

In België geldt het basisprincipe dat elk kind recht heeft op een gelijk deel van de nalatenschap van zijn ouders.

De wet beschermt dat recht via de wettelijke reserve: een deel van het vermogen dat niet kan worden ontnomen aan de kinderen.

Naast deze reserve beschikt elke ouder over een vrij beschikbaar deel van de nalatenschap.

Dat deel, doorgaans de helft van het totale vermogen, mag de ouder vrij toekennen aan één of meerdere personen, bijvoorbeeld via een schenking of testament.

Binnen deze wettelijke grenzen kunnen ouders er dus voor kiezen om bij leven al een deel van hun vermogen over te dragen.

Schenking als voorschot op of buiten erfdeel

Wanneer een ouder diens vermogen wenst te verdelen door middel van een schenking of testament kan dat op twee manieren:

• via een schenking als voorschot op erfdeel, of
• via een schenking buiten erfdeel.

Het onderscheid tussen beide is essentieel, want het bepaalt hoe de nalatenschap uiteindelijk onder de erfgenamen wordt verdeeld.

 1.  Schenking als voorschot op erfdeel

Een schenking als voorschot op erfdeel is de meest gebruikelijke vorm van schenken tussen ouders en kinderen.

Ze houdt in dat een kind tijdens het leven van de ouders al een deel van zijn toekomstige erfenis ontvangt.

Vaak gebeurt dit uit praktische of familiale overwegingen: om een kind financieel te helpen bij de aankoop van een woning, de start van een onderneming of een ander belangrijk levensproject.

De ouder wil het kind ondersteunen, maar tegelijk de gelijkheid tussen de kinderen bewaren.

Bij het overlijden van de ouder wordt de waarde van de schenking afgetrokken van het erfdeel van het betrokken kind.

Omdat dit kind zijn deel al gedeeltelijk kreeg, ontvangt het bij overlijden een kleiner aandeel uit de nalatenschap.

Zo blijft de uiteindelijke verdeling evenwichtig en eerlijk, ongeacht wie tijdens het leven van de ouder al een schenking ontving.

Een schenking als voorschot op erfdeel is dus geen extraatje, maar een voorafname op wat het kind uiteindelijk zou erven.

Voorbeeld:
Een ouder met twee kinderen schenkt aan één kind € 100.000 als voorschot op erfdeel.
Bij overlijden wordt dit bedrag verrekend, zodat beide kinderen uiteindelijk een gelijk deel van het totale vermogen ontvangen.

 2.  Schenking buiten erfdeel

Een schenking buiten erfdeel heeft een ander doel: de ouder wil bewust één kind bevoordelen.

Deze schenking wordt niet verrekend bij de verdeling van de nalatenschap en komt dus bovenop het gewone erfdeel.

Ze gebeurt met het beschikbaar deel: het gedeelte van de nalatenschap waarover de ouder vrij mag beschikken.

Het is een manier om iemand iets extra’s te schenken, zonder de rechten van de andere erfgenamen rechtstreeks te schaden.

De wet stelt echter duidelijke grenzen.

Wanneer een schenking buiten erfdeel te groot is en daardoor het wettelijk beschermde erfdeel (de reserve) van de andere kinderen aantast, kan de schenking (gedeeltelijk) worden teruggedraaid, door het principe van inkorting.

Het bevoordeelde kind kan dan verplicht worden om een deel terug te betalen of de waarde ervan te vergoeden aan de nalatenschap, zodat de gelijkheid tussen de erfgenamen wordt hersteld.

Voorbeeld:
Een ouder met twee kinderen heeft een vermogen van € 400.000.
De wettelijke reserve voor de kinderen samen bedraagt € 200.000 (de helft).
De ouder mag dus slechts € 200.000 vrij schenken buiten erfdeel.
Wordt er meer geschonken, dan zal het overschot bij overlijden worden gecorrigeerd om de gelijke rechten van de kinderen te waarborgen.

Het belang van een bewuste keuze

Het verschil tussen beide vormen van schenking lijkt op het eerste gezicht beperkt, maar heeft grote juridische en familiale gevolgen.

• Een schenking als voorschot op erfdeel waarborgt dat de uiteindelijke verdeling evenwichtig blijft.
• Een schenking buiten erfdeel daarentegen laat toe om één kind bewust te bevoordelen, maar enkel binnen de grenzen van het beschikbaar deel.

Wie een schenking doet, doet er goed aan duidelijk vast te leggen om welk type schenking het gaat.

Dat kan via een notariële akte of, bij kleinere bedragen, via een onderhandse verklaring.

Die precisie voorkomt misverstanden en mogelijke conflicten tussen erfgenamen na het overlijden.

Een duidelijke keuze vandaag voorkomt onzekerheid en discussies morgen.