De schenking met beding van terugkeer

Niet elke schenking is definitief en onherroepelijk in de letterlijke zin van het woord.

De wetgever laat in bepaalde gevallen toe dat de schenker zich een recht van terugkeer voorbehoudt.

Dat recht zorgt ervoor dat de geschonken goederen terugkeren naar de schenker wanneer een bepaalde voorwaarde wordt vervuld.

Wat houdt het conventioneel recht van terugkeer in?

Het beding van terugkeer is een voorwaarde in de schenkingsakte die bepaalt dat de geschonken goederen automatisch terugkeren naar de schenker wanneer de begiftigde overlijdt vóór de schenker.

De schenker kan dit recht opnemen:

• uitsluitend voor het geval van vooroverlijden van de begiftigde, of
• voor het geval van vooroverlijden van de begiftigde én zijn afstammelingen (bijvoorbeeld kinderen of kleinkinderen).

Het beding van terugkeer kan enkel ten voordele van de schenker worden bedongen.

Het is dus niet mogelijk om het terugkeerrecht te laten gelden voor andere personen, zoals een derde of een erfgenaam van de schenker.

Gevolgen van het recht van terugkeer

Wanneer de voorwaarde van het beding wordt vervuld (bijvoorbeeld: de begiftigde overlijdt vóór de schenker), heeft dit juridische gevolgen van aanzienlijke draagwijdte.

Het recht van terugkeer zorgt ervoor dat:

• alle vervreemdingen (zoals verkopen of overdrachten) van de geschonken goederen worden tenietgedaan, en
• de goederen terugkeren naar de schenker, volledig vrij van alle lasten, hypotheken of bezwaringen die tijdens de periode van eigendom door de begiftigde zouden zijn ontstaan.

Concreet betekent dit dat:

• een bank geen hypotheek kan behouden op het teruggekeerde goed;
• de schenker de goederen terugkrijgt alsof hij ze nooit heeft overgedragen;
• eventuele schuldeisers van de begiftigde geen aanspraak kunnen maken op de teruggekeerde goederen.

Het recht van terugkeer heeft dus retroactieve werking: het herstelt de oorspronkelijke situatie alsof de schenking nooit had plaatsgevonden.

Juridische aard en toepassingsvoorwaarden

Het beding van terugkeer is een contractueel beding dat uitdrukkelijk in de schenkingsakte moet worden opgenomen.

Een mondeling of stilzwijgend voorbehoud volstaat niet.

Het is essentieel dat:

• de voorwaarde duidelijk wordt omschreven, en
• het beding door beide partijen wordt aanvaard op het moment van de schenking.

De notaris speelt hierbij een belangrijke rol.

Hij moet het beding juridisch correct formuleren en de gevolgen ervan toelichten aan de schenker en de begiftigde, zodat beide partijen begrijpen welke rechten en verplichtingen eruit voortvloeien.

Doel en nut van het beding van terugkeer

Het conventioneel recht van terugkeer biedt vooral bescherming aan de schenker.

Het laat toe dat de geschonken goederen niet definitief uit het vermogen verdwijnen wanneer de begiftigde vroegtijdig overlijdt.

In de praktijk wordt dit beding vaak gebruikt:

• bij schenkingen aan kinderen, om te vermijden dat het goed in de nalatenschap van het kind terechtkomt, of
• bij familiale schenkingen, om te voorkomen dat de goederen overgaan naar schoonfamilie of derden.

Het beding zorgt voor familiale continuïteit: de goederen keren terug naar de ouder of grootouder die ze heeft geschonken, in plaats van in een andere nalatenschap te belanden.

Belangrijke beperkingen

Het conventioneel recht van terugkeer is:

• persoonlijk aan de schenker verbonden: het kan niet worden overgedragen of nagelaten aan erfgenamen;
• uitsluitend ten voordele van de schenker: andere personen kunnen dit recht niet inroepen;
• onderworpen aan de wet: het mag niet worden uitgebreid tot situaties die buiten de wettelijke mogelijkheden vallen.

Wanneer de schenker overlijdt voor de begiftigde, vervalt het beding automatisch.

De begiftigde behoudt in dat geval definitief de eigendom van de geschonken goederen.