Dienstplicht in België: moet u nog naar het leger?

De term “dienstplicht” doet u misschien denken aan jonge mannen in uniform en maandenlange legerdienst, maar anno 2025 is dat verleden tijd. U wordt niet langer verplicht opgeroepen, al woedt het debat over een mogelijke terugkeer volop.

In dit artikel ontdekt u wat de dienstplicht vroeger inhield, waarom ze werd afgeschaft en hoe de toekomst van militaire dienst in België eruitziet.

Wat is de dienstplicht eigenlijk?

De dienstplicht, officieel de militaire opkomstplicht genoemd, was decennialang een vaste stap in het leven van Belgische mannen.

Wie 18 werd, kreeg een oproepingsbrief van het ministerie van Defensie. Daarna volgde een militaire basisopleiding en enkele maanden tot een jaar verblijf in de kazerne.

Het doel was tweeledig: enerzijds moest Defensie verzekerd zijn van voldoende personeel om het land te verdedigen, anderzijds was de dienstplicht een manier om burgers te vormen en de band tussen bevolking en leger te versterken.

Voor wie om religieuze of ethische redenen weigerde, bestond er de mogelijkheid om een alternatieve burgerdienst te vervullen, bijvoorbeeld in een ziekenhuis of sociale instelling.

Wanneer en waarom werd de dienstplicht afgeschaft?

In de jaren ’90 besloot de Belgische regering om de dienstplicht niet langer verplicht te maken.

Op 8 januari 1993 werd de dienstplicht officieel opgeschort, wat betekent dat de wetgeving bleef bestaan maar dat er geen nieuwe jongeren meer werden opgeroepen. De laatste lichting dienstplichtigen verliet de kazernes in februari 1995.

Redenen voor de opschorting

De beslissing om de dienstplicht af te schaffen kwam er niet zomaar. Drie grote factoren speelden een rol:

 1.  Modernisering van Defensie

België wilde een kleinere maar professionelere krijgsmacht uitbouwen. Een beroepsleger, bestaande uit vrijwillige militairen, werd gezien als efficiënter, flexibeler en beter inzetbaar in internationale missies.

 2.  Veranderde maatschappelijke visie

Het idee van een verplicht legerjaar verloor aan populariteit. Steeds meer jongeren en gezinnen beschouwden het als een ongewenste onderbreking van studies of carrièreplanning.

 3.  Kosten en logistiek

Het opleiden, huisvesten en uitrusten van duizenden dienstplichtigen bracht hoge kosten met zich mee. Door te werken met een beroepsleger kon Defensie haar middelen gerichter inzetten.

Is er vandaag nog dienstplicht in België?

Het korte antwoord is nee.

In België bestaat vandaag geen verplichte militaire dienst meer. Jongeren worden niet automatisch opgeroepen en er is geen straf voorzien voor wie niet naar het leger gaat.

Wel is het interessant om te weten dat de dienstplicht juridisch gezien nog bestaat. De wet werd nooit volledig afgeschaft, maar enkel opgeschort. Dat betekent dat de Belgische regering in theorie de dienstplicht opnieuw kan activeren, mocht de internationale situatie of de binnenlandse veiligheid daar ooit om vragen.

Voorlopig zijn er echter geen concrete plannen om dit te doen.

De nieuwe vrijwillige legerdienst: plannen vanaf 2026

Hoewel de verplichte dienstplicht niet terugkomt, bereidt Defensie zich voor op de introductie van een vrijwillige legerdienst. Dit is een van de meest opvallende defensiehervormingen van de afgelopen jaren.

Hoe zal het werken?

Vanaf 2026 ontvangen alle 17-jarigen in België een brief waarin ze worden uitgenodigd om vrijwillig deel te nemen aan een militair dienstjaar.

De eerste lichting zal bestaan uit ongeveer 500 jongeren tussen 18 en 25 jaar. Zij krijgen een basisopleiding, nemen deel aan oefeningen en worden een volwaardig onderdeel van de krijgsmacht – weliswaar voor een beperkte periode van één jaar.

Deelnemers ontvangen tijdens hun dienstjaar een maandloon van circa € 2.000 netto en doen niet alleen militaire ervaring op, maar ook vaardigheden zoals teamwork, discipline en stressbestendigheid die later in hun loopbaan van pas kunnen komen.

Doelstellingen van de vrijwillige legerdienst

Het vrijwillige dienstjaar heeft meerdere doelstellingen:

• Versterking van Defensie - België kampt met een personeelstekort en heeft meer jonge rekruten nodig om het leger operationeel te houden.
• Verbinding met de samenleving - Door jongeren actief te betrekken, wil Defensie de kloof tussen burger en leger verkleinen.
• Voorbereiding op een loopbaan - De vrijwillige dienst kan een opstap zijn naar een langdurige carrière binnen Defensie.

Kritiek en aandachtspunten

Niet iedereen is overtuigd van het nut van het project. Vakbonden vrezen dat vooral jongeren uit financieel kwetsbare gezinnen zich zullen aanmelden omwille van de vergoeding, en waarschuwen voor mogelijke uitbuiting.

Er is ook discussie over de duur en intensiteit van de opleiding: één jaar zou te kort zijn om jongeren volledig inzetbaar te maken, vooral voor internationale opdrachten.

Toch zien veel experts het project als een kans om Defensie nieuw leven in te blazen en jongeren een unieke maatschappelijke ervaring te bieden.

Europese context: België is niet alleen

Het debat over militaire dienst is niet uniek voor België. In verschillende Europese landen wordt de dienstplicht opnieuw ingevoerd of uitgebreid.

Zweden en Litouwen hebben de verplichte dienstplicht recent heringevoerd, deels uit veiligheidsredenen.

België kiest voorlopig voor een vrijwillig model in plaats van een verplicht systeem, maar de maatschappelijke discussie is daarmee niet afgesloten.