Kan ik een nalatenschap nog weigeren of aanvaarden nadat ik al gekozen heb?

Wanneer iemand overlijdt, staan erfgenamen voor een belangrijke beslissing: aanvaarden of weigeren zij de nalatenschap?

Wat op het eerste gezicht eenvoudig lijkt, kan grote gevolgen hebben.

Een erfenis omvat immers niet alleen bezittingen, maar ook eventuele schulden en verplichtingen van de overledene.

Veel erfgenamen vragen zich dan ook af: kan ik mijn keuze nadien nog wijzigen, nadat ik de nalatenschap heb aanvaard of geweigerd?

De drie keuzemogelijkheden bij een nalatenschap

De Belgische wet onderscheidt drie manieren waarop een erfgenaam kan omgaan met een nalatenschap.

Deze zijn vastgelegd in artikelen 4.41 tot 4.58 van het Burgerlijk Wetboek:

• Zuivere aanvaarding
  
• Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving
  
• Verwerping (weigering)
  

Een erfkeuze wordt formeel vastgelegd door een verklaring af te leggen bij:

• een notaris, of
• de griffie van de rechtbank van eerste aanleg.

Deze verklaring wordt geregistreerd in het Centraal Register voor Testamenten en Verklaringen van Erfenis (CRT), waardoor ze juridisch bindend is.

Ook zonder schriftelijke verklaring kan een nalatenschap worden aanvaard. Wanneer een erfgenaam handelingen stelt die enkel een eigenaar mag verrichten, zoals het verkopen van goederen of innen van gelden, spreekt men van stilzwijgende aanvaarding.

De onherroepelijkheid van de erfkeuze

In beginsel is een erfkeuze definitief en onherroepelijk.

De wetgever heeft dit principe ingevoerd om rechtszekerheid te bieden aan de andere erfgenamen, schuldeisers en derden.

Wie een nalatenschap eenmaal geldig heeft aanvaard of verworpen, kan die beslissing dus niet zomaar terugdraaien.

Dat betekent concreet:

• Wie de nalatenschap zuiver heeft aanvaard, kan dit niet meer ongedaan maken, zelfs niet wanneer later blijkt dat er aanzienlijke schulden zijn.
• Wie aanvaardt onder voorrecht van boedelbeschrijving, blijft binnen dat stelsel en kan nadien niet meer volledig verwerpen.
• Wie verwerpt, verliest elk recht op de nalatenschap, mits uitzonderingen.

Uitzondering: intrekking van een verwerping

Hoewel de erfkeuze in principe onherroepelijk is, voorziet de wet één belangrijke uitzondering.

Artikel 4.47 van het Burgerlijk Wetboek laat toe dat een erfgenaam die een nalatenschap heeft verworpen, deze beslissing onder bepaalde voorwaarden kan intrekken.

Een erfgenaam mag de verwerping enkel herroepen wanneer:

• De wettelijke verjaringstermijn voor aanvaarding nog niet is verstreken;
• Geen andere erfgenaam de nalatenschap reeds heeft aanvaard;
• De rechten van derden (zoals schuldeisers of kopers van goederen uit de nalatenschap) niet worden geschaad door de intrekking.

Wanneer aan deze voorwaarden is voldaan, kan de erfgenaam zijn eerdere weigering herroepen door een formele verklaring af te leggen bij de notaris of de rechtbank.

Na deze verklaring wordt de erfgenaam opnieuw als rechtsgeldig erfgenaam beschouwd en kan hij de nalatenschap alsnog zuiver aanvaarden of onder voorrecht van boedelbeschrijving.

Vernietiging van een keuze wegens wilsgebrek

Naast de intrekking van een verwerping kan een erfkeuze - zowel aanvaarding als verwerping - ook nietig worden verklaard wanneer zij tot stand kwam onder invloed van een wilsgebrek.

Dit principe is afgeleid uit het algemene verbintenissenrecht (Boek 5 van het Burgerlijk Wetboek), dat bepaalt dat een rechtshandeling ongeldig is wanneer de wil van de persoon niet vrij of geïnformeerd was.

De drie erkende wilsgebreken zijn:

• Dwaling
  
• Bedrog
  
• Geweld of dwang
  

De rechter zal beoordelen of het wilsgebrek bewezen is en of het van die aard is dat het de vrije beslissing heeft aangetast.

Wanneer de nietigheid wordt uitgesproken, wordt de erfgenaam geacht zijn keuze nooit te hebben gemaakt en kan hij opnieuw beslissen.

Praktisch advies

Een erfkeuze is geen formaliteit, maar een juridische beslissing met mogelijk grote financiële gevolgen.

Om onaangename verrassingen te vermijden:

• Vraag een overzicht van de nalatenschap: welke bezittingen, schulden en lopende verplichtingen bestaan er?
• Vermijd daden van aanvaarding zolang u twijfelt.
• Overweeg aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving als u niet zeker bent van de omvang van de schulden.
• Raadpleeg een notaris of juridisch adviseur voordat u een verklaring aflegt.

Een notaris kan u ook helpen bij het opstellen van de juiste verklaring en het registreren ervan in het Centraal Register.