Gendergelijkheid in België: rechten, wetten en loonkloof uitgelegd

8 maart, Internationale Vrouwendag, is een dag waarop wereldwijd miljoenen mensen aandacht vragen voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Het is een dag van actie en bewustwording: ondanks de vooruitgang van de afgelopen decennia blijven er nog steeds hardnekkige verschillen bestaan.

In dit artikel leggen we stap voor stap uit hoe gendergelijkheid juridisch verankerd is: van de internationale verdragen, tot de Europese Unie, en tot slot de Belgische wetgeving.

Wat betekent gendergelijkheid precies?

Gendergelijkheid betekent dat mannen en vrouwen in alle domeinen van het leven dezelfde rechten en mogelijkheden moeten hebben. Dat gaat verder dan enkel hetzelfde loon voor hetzelfde werk. Het omvat ook gelijke toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, werkgelegenheid, politieke vertegenwoordiging en sociale bescherming.

Gendergelijkheid draait dus niet om het negeren van verschillen, maar om het garanderen van gelijke kansen en gelijkwaardige behandeling voor iedereen, ongeacht geslacht.

Internationale afspraken: de basis van vrouwenrechten

De strijd voor gelijke rechten kent al een lange geschiedenis en heeft belangrijke ankerpunten in internationale verdragen.

De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM, 1948)

Deze verklaring stelt duidelijk dat alle mensen dezelfde rechten hebben, ongeacht geslacht, afkomst of overtuiging. Het recht op vrijheid, veiligheid, arbeid en onderwijs geldt dus evenzeer voor vrouwen als voor mannen.

Het CEDAW-verdrag (1979)

Dit is een speciaal verdrag van de Verenigde Naties dat landen verplicht om discriminatie van vrouwen uit te bannen. Het geldt vaak als de internationale “grondwet” voor vrouwenrechten.

Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG 5)

Binnen de VN-agenda 2030 is gendergelijkheid een apart ontwikkelingsdoel. Het benadrukt dat er zonder gelijke rechten voor vrouwen geen duurzame en rechtvaardige samenleving kan bestaan.

De Europese Unie: gelijkheid als kernwaarde

Binnen de Europese Unie staat gendergelijkheid centraal in het beleid. Het is geen vrijblijvende doelstelling, maar een wettelijk vastgelegde verplichting voor alle lidstaten.

• Het Handvest van de Grondrechten van de EU schrijft voor dat mannen en vrouwen op alle terreinen gelijk behandeld moeten worden.
• EU-richtlijnen verplichten lidstaten om discriminatie op de arbeidsmarkt aan te pakken en gelijk loon voor gelijk werk te garanderen.
• De Gender Equality Strategy geeft richting aan beleid en acties om ongelijkheid terug te dringen.
  

Daarnaast publiceert het Europees Instituut voor Gendergelijkheid (EIGE) jaarlijks een Gendergelijkheidsindex. Hiermee wordt gemeten hoe ver lidstaten staan op het vlak van gelijke kansen. België scoorde in 2021 een 72,7 op 100, wat boven het Europese gemiddelde ligt. Toch wijst dit er tegelijk op dat er nog steeds stappen nodig zijn.

België: hoe beschermt de wet gendergelijkheid?

België heeft een uitgebreid wettelijk kader opgebouwd om gelijke rechten af te dwingen. Gendergelijkheid is niet enkel een ideaal, maar ook een grondwettelijk recht.

Belangrijke wetten in België

• Genderwet: verbiedt discriminatie, intimidatie en seksuele intimidatie op basis van geslacht.
• Antidiscriminatiewet: breder verbod op discriminatie, ook op basis van leeftijd, handicap of geloof.
• Wet gender mainstreaming: verplicht beleidsmakers om bij elke maatregel rekening te houden met de impact op mannen en vrouwen.
  

Daarnaast zet België zich in voor de bescherming van slachtoffers van seksueel geweld en introduceerde het in 2024 zelfs een wereldprimeur: sexwerkers kregen arbeidsrechten, zoals moederschapsverlof, pensioenrechten en contractuele bescherming.

Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen

Naast wetten is er ook een onafhankelijke instelling die toezicht houdt: het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.

Dit instituut:

• ziet toe op de naleving van gendergelijkheidswetgeving,
• ondersteunt slachtoffers van discriminatie of intimidatie,
• en kan zelfs naar de rechtbank stappen om ongelijkheid aan te pakken.

Iedereen die ongelijkheid ervaart, kan hier gratis terecht voor informatie, advies of juridische hulp.

Waar liggen de grootste uitdagingen?

Ondanks de vooruitgang zijn er nog hardnekkige problemen:

• De loonkloof: vrouwen verdienen in België nog steeds gemiddeld minder dan mannen.
• Ondervertegenwoordiging: in topfuncties en bestuursraden zijn vrouwen in de minderheid.
• Seksueel geweld en intimidatie: meldingen blijven hoog, vooral onder vrouwen en meisjes.
• Zorg en werk: vrouwen nemen vaker zorgtaken op zich, wat hun carrièrekansen beïnvloedt.

Deze uitdagingen tonen aan dat wetgeving alleen niet voldoende is. Ook mentaliteitswijzigingen en actieve handhaving zijn noodzakelijk.

Internationale Vrouwendag: meer dan symboliek

Internationale Vrouwendag is daarom geen dag van louter symboliek, maar een moment van actie. Het is de gelegenheid om te evalueren wat al bereikt is, om stil te staan bij bestaande ongelijkheden én om nieuwe stappen te zetten richting een samenleving waarin mannen en vrouwen écht gelijke kansen hebben.