Hoe komt een geldige overeenkomst tot stand?

Elke dag sluiten we overeenkomsten: wanneer u iets koopt in de winkel, een abonnement afsluit of een dienst bestelt. Maar wat maakt een overeenkomst eigenlijk juridisch geldig?

Volgens de Belgische wetgeving moet een contract aan enkele voorwaarden voldoen om rechtsgeldig te zijn.

In dit artikel leggen we uit welke voorwaarden gelden, wat de gevolgen zijn van een ongeldig contract en waarop u moet letten.

Juridische basis

De regels over overeenkomsten zijn vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek, meer bepaald in Boek 5 van het nieuwe verbintenissenrecht. Dit bepaalt wanneer een overeenkomst bindend is en welke voorwaarden vervuld moeten zijn.

Voorwaarden voor een geldige overeenkomst

Volgens artikel 5.27 van het Burgerlijk Wetboek moet een overeenkomst aan vier basisvoorwaarden (geldigheidsvereisten) voldoen:

• Vrije en bewuste toestemming
• Bekwaamheid van de partijen
• Een bepaalbaar en geoordloofd voorwerp
• Een geoorloofde oorzaak

 1.  Toestemming van de partijen

Een overeenkomst is alleen geldig als beide partijen vrij en bewust instemmen. Dit betekent dat de wil om het contract te sluiten niet beïnvloed mag zijn door wilsgebreken.

De Belgische wet onderscheidt verschillende wilsgebreken:

• Dwang: er mag geen druk of bedreiging gebruikt worden om iemand een overeenkomst te laten ondertekenen.
• Dwaling: een partij mag zich niet vergissen over een essentieel element, zoals de aard van de overeenkomst of het voorwerp ervan.
• Bedrog: er mag geen misleiding of bedrieglijke kunstgreep gebruikt worden om iemand tot het sluiten van het contract te bewegen.
• Geweld en misbruik: ook fysieke of morele dwang en misbruik van omstandigheden (bv. misbruik van afhankelijkheid) maken een overeenkomst ongeldig.
• Benadeling of veinzing: wanneer één partij opzettelijk een voordeel haalt uit de onwetendheid of kwetsbaarheid van de andere partij, kan dit de geldigheid aantasten.

 2.  Bekwaamheid van de partijen

De partijen moeten handelingsbekwaam zijn. Dat betekent dat ze juridisch in staat zijn om verbintenissen aan te gaan.

Voorbeelden van personen die niet volledig bekwaam zijn:

• minderjarigen (behalve voor alledaagse handelingen van gering belang);
• personen die onder bewind of onbekwaamheidsverklaring staan.

 3.  Een bepaald en geoorloofd voorwerp

Het voorwerp van de overeenkomst moet duidelijk en bepaalbaar zijn. Met andere woorden: het moet duidelijk zijn wat wordt geleverd of gepresteerd.

Daarnaast moet het voorwerp geoorloofd zijn. Een contract dat een illegaal doel nastreeft (bv. drugshandel of fraude) is automatisch nietig.

 4.  Een geoorloofde oorzaak

De overeenkomst moet een toelaatbare reden hebben. Het gaat hier om de economische of juridische bedoeling van het contract.

Voorbeeld: een contract om iemand te betalen om een misdrijf te plegen heeft een ongeoorloofde oorzaak en is dus nietig.

Vormvereisten

In België geldt het principe van vormvrijheid: een overeenkomst is meestal geldig zodra er een akkoord is, zelfs mondeling.

Toch bestaan er uitzonderingen:

• Geschrift verplicht: bij bepaalde contracten, zoals een huurcontract van een woning, een huwelijksovereenkomst of de verkoop van onroerend goed.
• Authentieke akte: voor specifieke handelingen, zoals een schenking van onroerend goed, moet er een notariële akte zijn.

Gevolgen van een ongeldige overeenkomst

Een overeenkomst die niet aan de wettelijke voorwaarden voldoet, is nietig. Dat betekent dat ze geen rechtsgevolgen heeft, alsof ze nooit heeft bestaan.

De nietigheid kan worden uitgesproken door een rechter of worden erkend door de partijen zelf. Vanaf dat moment verliest het contract zijn werking met terugwerkende kracht en moeten beide partijen teruggeven wat ze al hebben geleverd of ontvangen (restitutie).

In uitzonderlijke gevallen kan de overeenkomst toch geldig blijven, bijvoorbeeld wanneer de wet dat zo bepaalt of wanneer nietigverklaring niet passend zou zijn.