Schenken met of zonder notaris: wat zegt de wet?

Een schenking is in België een veelgebruikte manier om vermogen tijdens het leven over te dragen aan familieleden of andere begunstigden.

Toch roept dit in de praktijk vaak de vraag op of de tussenkomst van een notaris daarbij altijd verplicht is.

Het antwoord is niet eenduidig, maar hangt af van de aard van het geschonken goed en de vorm waarin de schenking wordt uitgevoerd.

De schenking in juridische context

Een schenking is een juridische overeenkomst om niet, waarbij een persoon (de schenker) kosteloos een goed overdraagt aan een andere persoon (de begiftigde), met het oogmerk om deze te bevoordelen.

De schenking komt slechts tot stand wanneer er sprake is van een duidelijke wilsovereenstemming tussen partijen en wanneer de begiftigde de schenking uitdrukkelijk of stilzwijgend aanvaardt.

Het Belgisch recht maakt hierbij een fundamenteel onderscheid tussen roerende en onroerende goederen.

De wijze waarop een schenking tot stand komt, en de noodzaak van een notariële akte, verschillen naargelang de aard van het geschonken goed.

Wanneer is de tussenkomst van een notaris verplicht?

Schenkingen van onroerende goederen

Bij de schenking van een woning, appartement, bouwgrond of ander onroerend goed is de tussenkomst van een notaris wettelijk verplicht.

Een dergelijke overdracht kan slechts plaatsvinden bij authentieke akte, opgesteld en ondertekend voor een notaris.

Deze verplichting vloeit voort uit het feit dat onroerende goederen enkel via een notariële akte rechtsgeldig kunnen worden overgedragen.

De akte bevat alle noodzakelijke juridische gegevens, waaronder:

• de identiteit van de schenker en de begiftigde,
• de beschrijving van het goed,
• de waarde van de schenking,
• eventuele voorwaarden of voorbehouden (zoals vruchtgebruik),
• en de formele aanvaarding door de begiftigde.

Na ondertekening zorgt de notaris voor de registratie van de schenkingsakte bij het bevoegde kantoor Rechtszekerheid.

De schenking krijgt hierdoor een authentiek en afdwingbaar karakter tegenover derden.

Wanneer is de notaris niet verplicht?

Schenkingen van roerende goederen

Bij schenkingen van roerende goederen, zoals geld, juwelen, kunstvoorwerpen of voertuigen, is een notaris niet verplicht.

De wet erkent in dat geval andere vormen van schenking, namelijk de handgift en de bankgift.

• Een handgift gebeurt door de fysieke overdracht van het goed (bijvoorbeeld het overhandigen van een sieraad of contant geld).
• Een bankgift vindt plaats via een overschrijving van een geldsom van de rekening van de schenker naar die van de begiftigde.

De schenking is in beide gevallen voltooid zodra het goed effectief is overgedragen en de schenker geen voorbehoud heeft gemaakt.

Een notaris is in dat geval niet vereist, hoewel zijn tussenkomst wel degelijk nuttig kan zijn om bewijsproblemen of fiscale risico’s te vermijden.

De rol en meerwaarde van de notaris

Wanneer u een notaris inschakelt, verleent hij niet enkel een wettelijke vorm aan de schenking, maar biedt hij tevens juridische en fiscale zekerheid.

De notaris vervult daarbij verschillende taken:

Opstellen van de schenkingsakte

De notaris formuleert de akte in duidelijke, juridisch sluitende bewoordingen. Hij legt alle voorwaarden en modaliteiten vast, waaronder eventuele voorbehouden van vruchtgebruik, lasten of clausules ter bescherming van andere erfgenamen.

Registratie van de akte

Na ondertekening zorgt de notaris voor de registratie bij het kantoor Rechtszekerheid. Hierdoor wordt de schenking officieel en krijgt zij bewijskracht tegenover derden.

Fiscale afhandeling

De notaris berekent en regelt de verschuldigde schenkbelasting, die wordt geheven door de Vlaamse Belastingdienst (VLABEL).

De tarieven bedragen:

• 3% tot 7% voor roerende goederen;
• 3% tot 40% voor onroerende goederen, afhankelijk van de waarde en de graad van verwantschap.

Garantie van rechtszekerheid

Een notariële akte heeft de waarde van een authentieke akte, wat betekent dat zij niet kan worden betwist op basis van vormgebreken of onduidelijke afspraken.

Schenken zonder notaris: risico’s en aandachtspunten

Wie ervoor kiest om zonder notaris te schenken (via handgift of overschrijving), kan dit op twee manieren doen:

• zonder registratie, of
• met vrijwillige registratie.

Zonder registratie

De schenking wordt dan niet aangegeven aan de fiscus en is dus vrij van schenkbelasting.

Toch gaat deze keuze gepaard met een aanzienlijk risico: wanneer de schenker binnen vijf jaar na de schenking overlijdt, wordt de schenking alsnog onderworpen aan erfbelasting.

De erfbelasting is doorgaans aanzienlijk hoger dan de schenkbelasting, waardoor de begiftigde financieel slechter af is.

Deze termijn van vijf jaar geldt als een fiscale waarborgperiode en voorkomt dat schenkingen vlak voor overlijden worden gebruikt om erfbelasting te ontwijken.

Met vrijwillige registratie

U kunt de schenking ook zelf laten registreren bij het kantoor Rechtszekerheid.

Dat kan door de overschrijvingsbewijzen of een schriftelijke verklaring van schenking in te dienen.

Door registratie betaalt u schenkbelasting, maar verkrijgt u meteen fiscale zekerheid:

• de schenking wordt niet meer betrokken in de erfbelasting, ook niet wanneer de schenker kort daarna overlijdt.

Deze vrijwillige registratie biedt dus gemoedsrust en fiscale stabiliteit, vooral bij grotere bedragen.

Waarom de notaris vaak toch de beste keuze is

Hoewel een notaris niet altijd wettelijk verplicht is, blijft zijn rol in de praktijk van onschatbare waarde.

Hij waakt over de geldigstelling van de schenking, de bescherming van alle betrokken partijen en de evenwichten binnen het toekomstige erfrecht.

Een notaris:

• zorgt voor juridische helderheid en voorkomt misverstanden;
• bewaakt de rechten van andere erfgenamen en voorkomt latere geschillen;
• biedt fiscale optimalisatie door de juiste timing en vorm van schenking te adviseren;
• en verleent de schenking bewijswaarde en duurzaamheid.

Wie zonder notaris schenkt, draagt dus zelf de verantwoordelijkheid om alles correct vast te leggen, te registreren en te bewijzen.