De strijd tegen genocide: wetgeving, vervolging en internationale verantwoordelijkheid

Genocide is geen gruweldaad uit een ver verleden - het is een angstaanjagende realiteit van vandaag.

Nog steeds worden wereldwijd bevolkingsgroepen vervolgd, verdreven of systematisch uitgeroeid vanwege hun afkomst, geloof of identiteit.

Kan een land als België zich dan veroorloven te zwijgen? Of rust er op ons een morele én juridische plicht om te spreken, te handelen en deze misdaden helder en zonder voorbehoud te veroordelen?

Wat is genocide precies?

Genocide is een van de ernstigste misdaden tegen de menselijkheid. Het gaat om het opzettelijk en systematisch vernietigen van een volk, of van een etnische, raciale of religieuze groep. 

Volgens het Verdrag inzake de Voorkoming en de Bestraffing van Genocide (1948) en de Belgische Genocidewet (1993) omvat genocide onder andere de volgende daden:

• Het doden van leden van de groep;
• Het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel;
• Het opzettelijk creëren van levensomstandigheden die gericht zijn op de fysieke vernietiging van de groep (zoals honger, ziekte of gebrek aan medische zorg);
• Het verhinderen van geboorten binnen de groep;
• Het gedwongen wegnemen van kinderen en hen onderbrengen bij een andere groep.

Genocide is dus veel meer dan massamoord. Het is een doelbewuste strategie, vaak langdurig en systematisch, waarbij geweld, uitsluiting, propaganda en onderdrukking samenkomen met één doel: de volledige uitwissing van een groep - niet alleen fysiek, maar ook cultureel, sociaal en psychologisch.

Voorbeelden van genocide zijn onder andere:

• De Holocaust (1941–1945): Nazi-Duitsland vermoordde systematisch zes miljoen Joden, samen met miljoenen andere ‘ongewenste’ groepen.
• De genocide in Rwanda (1994): In amper 100 dagen werden naar schatting 800.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s vermoord door extremistische milities en overheidskrachten.

Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide

Om genocide voorgoed te veroordelen en te helpen voorkomen, namen de Verenigde Naties op 9 december 1948 in Parijs het Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide aan (ook wel het Genocideverdrag genoemd).

Dit verdrag kwam er als directe reactie op de gruweldaden van de Tweede Wereldoorlog en geldt sindsdien als een belangrijke mijlpaal in het internationaal recht.

Landen konden het verdrag:

• Ondertekenen (formeel hun instemming betuigen), en vervolgens
• Ratificeren (het verdrag officieel bekrachtigen via hun parlement of regering).

Tot op vandaag hebben 153 landen het verdrag geratificeerd – waaronder België. 

Wat betekent dit voor België?

Omdat België het verdrag zowel heeft ondertekend als geratificeerd, is het wettelijk verplicht om:

• Genocide strafbaar te stellen in de nationale wetgeving (de Belgische Genocidewet van 16 juni 1993);
• Actie te ondernemen of daartoe op te roepen wanneer ergens ter wereld genocide dreigt of plaatsvindt;
• Daders van genocide te vervolgen, ook als de misdaad buiten België is gepleegd;
• Samen te werken met internationale rechtbanken en gerechtshoven;
• Verdachten uit te leveren, voor zover dat wettelijk is toegestaan.

Kunnen leiders ook vervolgd worden?

Ja.

Volgens het verdrag maakt het geen verschil of iemand een president, soldaat of gewone burger is.

Wie zich schuldig maakt aan genocide, is strafbaar. Niemand staat boven de wet.

Wie mag daders berechten?

Daders van genocide kunnen op twee manieren worden vervolgd:

• Door het land waar de genocide plaatsvond;
• Door een internationale rechtbank, zoals het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag.

Ook België kan - onder bepaalde voorwaarden - genocidezaken behandelen die buiten de landsgrenzen zijn gepleegd.

Wat als landen het oneens zijn?

Als landen onderling van mening verschillen over wat precies als genocide geldt of wie verantwoordelijk is, kunnen ze hun geschil voorleggen aan het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag. Dit hof behandelt conflicten tussen staten.

Wat kan u doen als burger?

Ook als burger kan u actie ondernemen:

• Informeer uzelf over mensenrechtenschendingen wereldwijd;
• Spreek u uit - op sociale media, bij politici of in uw gemeenschap;
• Steun organisaties die zich inzetten voor mensenrechten en genocidepreventie;
• Stel kritische vragen aan uw overheid: Wat doen wij? Wat doen onze leiders? Waarom of waarom niet?

Genocide is geen ver-van-ons-bed-show. Het gaat over mensen. Over levens. Over waardigheid.

In 1948 heeft België - samen met meer dan 150 andere landen - het Genocideverdrag ondertekend. Daarmee werd zwijgen uitgesloten.

Die belofte moeten we blijven waarmaken.