Overlijden zonder familie of middelen: wie zorgt voor de begrafenis?

Het komt helaas voor dat iemand overlijdt zonder nabestaanden of zonder de middelen om een uitvaart te betalen.

Wanneer er niemand is die de begrafenis kan of wil regelen, rijst de vraag: wie neemt dan de verantwoordelijkheid voor een waardig afscheid?

In België bestaat er een duidelijk systeem dat ervoor zorgt dat niemand zonder respectvolle teraardebestelling wordt achtergelaten.

Wie is normaal verantwoordelijk voor een begrafenis?

In de regel zijn de nabestaanden verantwoordelijk voor het regelen en betalen van de begrafenis van een overledene.

De kosten kunnen worden betaald met de middelen uit de nalatenschap, of - indien die onvoldoende zijn - door de familieleden die de erfenis aanvaarden.

Wanneer er echter geen familie aanwezig is, of wanneer zowel de overledene als de nabestaanden niet over voldoende financiële middelen beschikken, wordt de verantwoordelijkheid overgedragen aan de gemeente en het OCMW.

Juridische basis van de gemeentelijke tussenkomst

De tussenkomst van de gemeente bij een overlijden zonder familie of middelen steunt op een zorgplicht die voortvloeit uit zowel de wet op het lokaal bestuur als uit de maatschappelijke opdracht van het OCMW.

Elke gemeente moet immers toezien op de openbare orde, volksgezondheid en menselijke waardigheid, ook na het overlijden.

Het Rijkscomité voor Begrafenis en Begraving (RCBB) bevestigt in zijn adviezen dat gemeenten wettelijk verplicht zijn een “behoeftige persoon” een degelijke begrafenis te verschaffen wanneer niemand anders dat kan.

Daarbij moet de overheid, voor zover praktisch uitvoerbaar, rekening houden met de laatste wilsbeschikking van de overledene.

Wat gebeurt er als niemand de begrafenis regelt?

Wanneer er geen nabestaanden of middelen zijn, neemt de gemeente automatisch de verantwoordelijkheid voor de uitvaart over.

Ze organiseert dan een beperkte gemeentelijke begrafenis: een sobere, maar respectvolle uitvaart die door de overheid wordt bekostigd.

Deze regeling heeft één fundamenteel doel: garanderen dat iedere persoon in België recht heeft op een waardige teraardebestelling, ongeacht zijn financiële of sociale situatie.

De procedure stap voor stap

De gemeente en het OCMW volgen een vaste procedure om te bepalen of zij tussenkomst verlenen.

Melding van het overlijden

Wanneer iemand overlijdt zonder familie, wordt het overlijden meestal gemeld door het ziekenhuis, de rustinstelling, de begrafenisondernemer of een kennis.

De melding gebeurt bij de Dienst Burgerzaken van de gemeente of rechtstreeks bij het OCMW.

Sociaal en financieel onderzoek

Na de melding voert het OCMW een onderzoek naar de situatie van de overledene uit.

Er wordt nagegaan of er:

• voldoende vermogen in de nalatenschap aanwezig is,
• erfgenamen of familieleden bestaan,
• en of deze financieel in staat zijn de begrafeniskosten te dragen.

Beslissing en uitvoering

Wanneer uit het onderzoek blijkt dat de overledene geen middelen of nabestaanden heeft, beslist het OCMW of het college van burgemeester en schepenen om een gemeentelijke begrafenis te organiseren.

De praktische uitvoering gebeurt meestal via een vaste samenwerking met een lokale begrafenisondernemer.

Wat houdt een gemeentelijke begrafenis in?

Een gemeentelijke begrafenis is een eenvoudige uitvaart die de gemeente organiseert en financiert.

Het doel is niet luxe, maar eerbied en waardigheid.

De inhoud varieert licht per gemeente, maar doorgaans omvat zij:

• het vervoer van het lichaam naar de begraafplaats of het crematorium;
• een eenvoudige kist of urne;
• de administratieve afhandeling van de uitvaartformaliteiten;
• en de teraardebestelling of crematie op de gemeentelijke begraafplaats.

Sommige gemeenten kiezen standaard voor crematie met asverstrooiing, tenzij de overledene uitdrukkelijk een begrafenis heeft gevraagd.

De kostprijs van deze beperkte uitvaart varieert, maar bedraagt gemiddeld tussen 1.500 en 2.500 euro.

Deze kosten worden gedragen door de gemeente of het OCMW.

Als later blijkt dat de overledene toch over middelen beschikte, kan de overheid het bedrag geheel of gedeeltelijk terugvorderen uit de nalatenschap.