Het stakingsrecht in België: regels, voorwaarden en gevolgen

Werknemers hebben in België het recht om op te komen voor hun belangen

Wanneer overleg met de werkgever of sector geen bevredigend resultaat oplevert, kunnen zij beslissen om het werk collectief neer te leggen.

Een staking is daarmee een krachtig drukmiddel binnen het sociaal overleg.

Toch rijzen vaak vragen: is staken wettelijk toegestaan, en welke regels gelden in België?

Wat is het stakingsrecht?

Hoewel het recht om te staken niet letterlijk in de Belgische wet is opgenomen, wordt het volledig erkend en beschermd binnen het Belgische en internationale recht.

Het stakingsrecht steunt op drie juridische pijlers:

• De Belgische Grondwet waarborgt de vrijheid van vereniging en de vrijheid van meningsuiting.
  
• Het Europees Sociaal Handvest erkent uitdrukkelijk het recht op collectieve actie, waaronder het recht om te staken.
  
• De conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) bevestigen het recht van werknemers om collectieve actie te voeren bij sociale of economische geschillen.

Daarnaast bevestigde ook de Belgische rechtspraak, met name het Hof van Cassatie, dat een staking een legitiem en beschermd middel van collectieve druk is.

Kortom: staken is geen onwettige handeling, zolang de actie vreedzaam, proportioneel en wettig wordt uitgevoerd.

Waarom bestaat er geen specifieke stakingswet in België?

België kent geen aparte “stakingswet” die tot in detail vastlegt wat wel en niet mag.

Toch werkt het Belgische model goed, omdat het gebaseerd is op vertrouwen en wederzijds respect tussen de sociale partners.

Dat principe wordt samengevat in het zogenaamde gentleman’s agreement: een ongeschreven, maar sociaal bindend akkoord tussen vakbonden en werkgeversorganisaties.

Het gentleman’s agreement

Het gentleman’s agreement vormt de praktische ruggengraat van het Belgische stakingsrecht.

Het is geen wet, maar een afspraak op basis van wederzijds vertrouwen die zorgt dat stakingen ordelijk en vreedzaam verlopen.

De kern van het akkoord:

• Wederzijds respect: zowel werkgevers als werknemers erkennen elkaars rechten, ook tijdens conflicten.
• Vreedzaam verloop: stakingen moeten worden gevoerd zonder geweld, schade of blokkades.
• Rechten blijven beschermd: deelname aan een vreedzame staking mag niet automatisch leiden tot ontslag of sancties.

Het gentleman’s agreement illustreert hoe België sociale conflicten niet via wetgeving, maar via dialoog, overleg en verantwoordelijkheid beheersbaar houdt.

Wanneer is een staking wettig?

Een staking wordt beschouwd als wettig wanneer ze voldoet aan een aantal juridische en sociale voorwaarden.

Een staking is wettig wanneer zij:

• een collectief en legitiem doel nastreeft (geen individueel geschil);
• vreedzaam en ordelijk verloopt, zonder geweld of vernieling;
• de rechten van anderen respecteert (werkwilligen moeten vrij zijn om te werken);
• proportioneel is in verhouding tot het nagestreefde doel.

Zodra een staking gepaard gaat met intimidatie, geweld, vernieling of blokkades, verliest ze haar juridische bescherming.

In dat geval kan de werkgever maatregelen nemen, zoals looninhouding of - in ernstige gevallen - disciplinair optreden.

Het naleven van deze voorwaarden wordt in de praktijk sterk bevorderd door het gentleman’s agreement, dat zorgt voor duidelijke gedragslijnen tijdens sociale acties.