Welke handelingen zijn wel en niet toegestaan tijdens een staking?

Staken is een fundamenteel sociaal recht.

In België mogen werknemers zich verenigen om hun belangen te verdedigen, collectieve actie te voeren en te protesteren tegen ongunstige arbeidsomstandigheden of tegen beslissingen van hun werkgever.

Dit recht is echter niet onbeperkt. Wie deelneemt aan een staking, beschikt over bepaalde rechten, maar moet tegelijk ook duidelijke plichten naleven. 

Het recht om te staken in België

Het stakingsrecht wordt in België beschouwd als een grondrecht, ook al is het niet expliciet opgenomen in een specifieke wet.

De bescherming van dit recht vloeit voort uit een samenhang van grondwettelijke vrijheden en internationale rechtsnormen.

Het recht om te staken vindt zijn juridische grondslag in:

• de Belgische Grondwet, die de vrijheid van vereniging en de vrijheid van meningsuiting waarborgt;
• het Europees Sociaal Handvest, dat het recht op collectieve actie, waaronder het recht om te staken, uitdrukkelijk erkent;
• en de conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), die het recht op collectieve onderhandelingen en acties bevestigen.

Ook in de Belgische rechtspraak, met name in de arresten van het Hof van Cassatie, wordt de staking erkend als een legitiem middel van collectieve druk wanneer overleg of onderhandelingen geen resultaat opleveren.

Toch is het stakingsrecht niet absoluut.

De plichten van de staker

Hoewel staken een erkend en beschermd recht is, brengt het ook verantwoordelijkheden met zich mee.

Elke staker moet zijn actie voeren met respect voor de wet, voor andere werknemers en voor de onderneming.

 1.  Communicatie: duidelijkheid over deelname

Stakingen worden doorgaans georganiseerd door vakbonden, maar ook de individuele werknemer heeft een informatieplicht.

De werkgever moet weten dat uw afwezigheid het gevolg is van een staking, zodat deze niet als ongewettigd wordt beschouwd.

Informeer de werkgever vóór of bij de start van de staking.

Een tijdige melding voorkomt misverstanden over looninhouding of disciplinaire maatregelen.

 2.  Geen fysiek of psychologisch geweld

Het recht om te staken omvat geen recht op geweld, vernieling of intimidatie.

Een staking moet vreedzaam en ordelijk verlopen.

Stakers mogen geen materiële of morele schade veroorzaken aan:

• bedrijfsgebouwen, voertuigen of machines;
• collega’s, leidinggevenden of derden.

Ook psychologische druk, zoals dreigen, hinderen of dwingen om mee te staken, is verboden.

Wie deze regels overtreedt,

• riskeert strafrechtelijke vervolging wegens vernieling of bedreiging,
• en kan ontslagen worden om dringende reden.

De wettelijke bescherming van het stakingsrecht geldt enkel voor vreedzame acties. Bij geweld of schade vervalt die bescherming.

 3.  Geen misbruik van het stakingsrecht

Een staking is een collectieve actie met een legitiem doel, geen individueel protest of verlofdag.
Het recht om te staken mag niet voor persoonlijke doeleinden worden gebruikt.

Een staking moet:

• een gerechtvaardigd collectief belang nastreven (zoals loon- of werkzekerheid);
• niet dienen als persoonlijk protestmiddel;
• en verlopen binnen het kader van het sociaal overleg.

Een zogenaamde “wilde staking”, zonder vakbondssteun of redelijke aanleiding, kan als onwettig worden beschouwd.

In dat geval kan:

• het loon worden ingehouden voor niet-gepresteerde uren;
• en kan de werknemer disciplinair worden gesanctioneerd.

 4.  Respect voor de rechten van anderen

Staken is een recht, maar werken ook.

Werknemers die niet deelnemen aan de staking moeten hun werk kunnen uitvoeren zonder hinder of bedreiging.

Een stakingspiket is toegestaan, op voorwaarde dat het vreedzaam, ordelijk en informatief verloopt.

Toegestaan is:

• collega’s en het publiek informeren;
• symbolisch tonen dat er wordt gestaakt;
• anderen beleefd uitnodigen om solidariteit te tonen.

Niet toegestaan is:

• de toegang tot het werk blokkeren;
• werkwilligen intimideren of bedreigen;
• of wegen afsluiten.

Wie anderen verhindert om te werken, kan zich schuldig maken aan wederrechtelijke belemmering van het werk, strafbaar volgens artikel 406 van het Strafwetboek.