Wat betekent nietigheid volgens het Belgisch recht?

Een overeenkomst moet aan de wet beantwoorden om rechtsgeldig te zijn.

Wanneer een handeling of contract die grenzen overschrijdt, wordt ze door de wet nietig verklaard.

Zo zorgt het principe van nietigheid ervoor dat enkel rechtmatige en eerlijke handelingen rechtskracht hebben en de rechtvaardigheid behouden blijft.

Wat is nietigheid precies?

Volgens het Burgerlijk Wetboek is nietigheid de sanctie die de wet oplegt wanneer een rechtshandeling niet voldoet aan één van de essentiële voorwaarden om geldig te zijn.

Een contract is slechts geldig als het voldoet aan vier basisvereisten:

• De toestemming van de partijen;
• De handelingsbekwaamheid van de partijen;
• Een bepaald en mogelijk voorwerp;
• Een geoorloofde oorzaak of rechtsgrond.

Ontbreekt één van deze elementen, dan kan de overeenkomst nietig worden verklaard.

De nietigheid betekent dat het contract geen rechtskracht heeft en teruggedraaid kan worden alsof het nooit heeft bestaan.

Waarom bestaat nietigheid?

Het principe van nietigheid vervult een dubbele functie in het recht: het beschermt de rechtsorde én het verdedigt de belangen van individuele personen.

Enerzijds zorgt nietigheid ervoor dat onwettige of immorele handelingen geen rechtskracht kunnen hebben.

De wetgever wil vermijden dat overeenkomsten die in strijd zijn met de wet, de openbare orde of de goede zeden, toch gevolgen zouden produceren.

Anderzijds biedt nietigheid bescherming aan partijen die zich in een zwakkere positie bevinden, zoals consumenten, minderjarigen of werknemers.

Wanneer zij een overeenkomst sluiten die niet voldoet aan de wettelijke waarborgen, kunnen zij de nietigheid inroepen om zich te verdedigen tegen misbruik of ongelijkheid.

Welken soorten nietigheid bestaan er?

Er bestaan twee soorten nietigheid, afhankelijk van het doel van de geschonden regel:

• Absolute nietigheid: wanneer de regel het algemeen belang beschermt;
• Relatieve nietigheid: wanneer de regel een individuele partij beschermt.

 1.  Absolute nietigheid

Absolute nietigheid treedt op wanneer een wettelijke regel wordt geschonden die bedoeld is om de openbare orde of het algemeen belang te beschermen.

Iedereen die een belang heeft, en zelfs de rechter uit eigen beweging, kan zich beroepen op absolute nietigheid.

Het gaat immers om regels die de maatschappij als geheel beschermen, niet om individuele belangen.

Een overeenkomst of handeling die strijdig is met de wet of de goede zeden, wordt geacht nooit te hebben bestaan.

Absolute nietigheid kan niet worden hersteld: wat ingaat tegen de openbare orde of dwingend recht blijft ongeldig, ongeacht de wil van de partijen.

Een voorbeeld:
Twee personen sluiten een onderling contract om valse documenten te verkopen aan derden. 

 2.  Relatieve nietigheid

Relatieve nietigheid treedt op wanneer een wettelijke regel wordt geschonden die bedoeld is om één van de partijen te beschermen, meestal de zwakkere of minder geïnformeerde partij.

Alleen de beschermde partij kan zich beroepen op relatieve nietigheid.

De tegenpartij of de rechter kan dit niet uit eigen beweging doen, omdat het enkel de belangen van die ene partij raakt.

Een overeenkomst of handeling die strijdig is met een beschermingsregel, blijft geldig tot de beschermde partij de nietigheid inroept.

Als zij ervoor kiest om de handeling te bevestigen, wordt het gebrek opgeheven en het contract definitief geldig.

Relatieve nietigheid kan dus worden hersteld: de bescherming is optioneel en hangt af van de keuze van de betrokken partij.

Een voorbeeld:
Een verhuurder legt in het huurcontract een bepaling op die de huurder zijn wettelijke opzegtermijn ontneemt.

Wanneer wordt nietigheid toegepast?

Nietigheid kan in alle rechtsdomeinen voorkomen.

Enkele voorbeelden:

• Burgerlijk recht: een contract onder dwang of bedrog;
• Familierecht: een huwelijk dat niet voldoet aan de wettelijke voorwaarden;
• Arbeidsrecht: een arbeidsovereenkomst in strijd met de sociale wetgeving;
• Vennootschapsrecht: oprichting van een vennootschap met een onwettig doel;
• Consumentenrecht: een oneerlijk beding in een verkoopcontract.

In al deze gevallen heeft nietigheid terugwerkende kracht: de handeling wordt geacht nooit te hebben bestaan en de partijen moeten, indien mogelijk, worden teruggebracht naar hun oorspronkelijke situatie.