Wat is een gerechtelijke aanhouding en wat betekent het voor u?

Wanneer u verdacht wordt van een misdrijf, kan de politie u tijdelijk van uw vrijheid beroven in het kader van een strafrechtelijk onderzoek.

Zo’n gerechtelijke aanhouding is geen straf, maar een ingrijpende maatregel die enkel mag worden toegepast onder strikte wettelijke voorwaarden. 

In dit artikel leest u wanneer een gerechtelijke aanhouding gerechtvaardigd is, wie ze kan bevelen, hoe lang ze mag duren en welke bescherming u geniet tijdens deze procedure.

Wat is een gerechtelijke aanhouding?

Een gerechtelijke aanhouding is een vorm van voorlopige vrijheidsberoving in het kader van een strafonderzoek. Ze mag alleen plaatsvinden wanneer er een gerechtvaardigde verdenking bestaat dat iemand een misdrijf heeft gepleegd.

Er zijn twee contexten waarin een gerechtelijke aanhouding wettelijk is toegelaten:

• Op heterdaad – als de politie of een burger iemand op het moment van het misdrijf of kort daarna betrapt. Denk aan een winkeldief, een vechtpartij op straat, of een inbraak waarbij de dader nog aanwezig is.
• Bij ernstige aanwijzingen van schuld – wanneer uit getuigenissen, beelden of ander bewijsmateriaal blijkt dat iemand hoogstwaarschijnlijk bij een misdrijf betrokken is, ook al is hij niet op heterdaad betrapt.
  In dat geval mag een gerechtelijke aanhouding enkel plaatsvinden op bevel van de procureur des Konings.

De bedoeling van de aanhouding is niet om te straffen, maar om de waarheidsvinding te beschermen: de politie moet de tijd krijgen om bewijs te verzamelen, de verdachte te verhoren, en eventueel voor te leiden bij de onderzoeksrechter.

Hoe lang mag een gerechtelijke aanhouding duren?

De maximale duur is 48 uur. Dat is een harde grens.

Vanaf het moment dat u niet langer vrij bent om te gaan en staan waar u wilt - bijvoorbeeld als u door de politie wordt meegenomen of opgesloten - begint de klok te lopen.

Binnen die twee dagen moet het parket (de procureur des Konings) beslissen om:

• u vrij te laten, als verdere detentie niet nodig is;
• of u voor te leiden bij de onderzoeksrechter, die kan oordelen dat verdere aanhouding (voorlopige hechtenis) gerechtvaardigd is.

Wacht de politie of het parket te lang met een beslissing, of wordt de termijn overschreden? Dan is de aanhouding onwettig en moet u onmiddellijk worden vrijgelaten.

Wanneer is een aanhouding gerechtvaardigd?

Een gerechtelijke aanhouding mag nooit lichtvaardig gebeuren.

Er moet een reëel en objectief risico bestaan dat:

• de verdachte zou vluchten,
• bewijsmateriaal verdwijnt of beïnvloed wordt,
• of het misdrijf zich zou herhalen.

Bij heterdaad is de vaststelling duidelijker, maar ook dan moet de maatregel proportioneel zijn. Bij verdenking op basis van aanwijzingen beslist het parket of de vrijheidsbeneming nodig is, eventueel met tijdelijke maatregelen als er acuut gevaar bestaat (bijvoorbeeld bij een vluchtpoging).

In beide gevallen geldt: de rechten van de betrokkene blijven van kracht.

Wat zijn uw rechten tijdens een gerechtelijke aanhouding?

Een aanhouding beperkt tijdelijk uw vrijheid, maar dat betekent niet dat u rechteloos bent. Integendeel: de wet voorziet een reeks garanties om willekeur of machtsmisbruik te vermijden.

 1.  Recht op juridische bijstand

Vanaf het moment dat u van uw vrijheid wordt beroofd, heeft u recht op vertrouwelijk overleg met een advocaat. Dit moet vóór enig verhoor gebeuren.

• U mag zelf een advocaat aanduiden of een beroep doen op de permanentiedienst van de balie.
• Het vertrouwelijk overleg met uw advocaat duurt maximaal 30 minuten.
• Ook tijdens het verhoor mag uw advocaat u bijstaan.
• Daarnaast hebt u recht op één extra overleg van maximaal 15 minuten tijdens het verhoor, bijvoorbeeld wanneer er nieuwe elementen opduiken.

Let op! Alleen een volwassen verdachte kan uitdrukkelijk en schriftelijk afstand doen van dit recht.

 2.  Recht om te zwijgen

U hoeft geen vragen te beantwoorden.

U heeft het recht om te zwijgen en uzelf niet te incrimineren. Dit fundamentele verdedigingsrecht beslist u zelf te gebruiken, eventueel in overleg met uw advocaat.

 3.  Recht op taalbijstand

Begrijpt u de taal van het onderzoek niet goed? Dan wordt een beëdigd tolk voorzien voor het overleg met de advocaat én tijdens het verhoor. Dit geldt ook voor personen met gehoor- of spraakstoornissen.

 4.  Recht op menswaardige behandeling

Tijdens de aanhouding heeft u recht op:

• voldoende drinkwater,
• toegang tot sanitaire voorzieningen,
• een maaltijd indien nodig.

Deze basisvoorzieningen zijn wettelijk verplicht.

 5.  Recht op medische bijstand

Voelt u zich ziek, onwel of raakt u gewond? Dan moet de politie een arts raadplegen.

U mag ook een arts naar keuze laten komen, op eigen initiatief en kosten. De overheid blijft verantwoordelijk voor de nodige medische zorgen.

 6.  Recht op communicatie met derden

U mag vragen dat een vertrouwenspersoon – zoals een partner, familielid of vriend – op de hoogte wordt gebracht.

Alleen in uitzonderlijke omstandigheden mag dit tijdelijk worden uitgesteld om het onderzoek niet te schaden.

Mag de politie uw rechten beperken?

In uitzonderlijke situaties - bijvoorbeeld bij acuut levensgevaar of risico op ernstige belemmering van het onderzoek - kan het parket of de onderzoeksrechter tijdelijk afwijken van bepaalde rechten.

Deze afwijking moet:

• strikt gemotiveerd zijn,
• beperkt blijven in tijd,
• en alleen toegepast worden als er geen ander alternatief is.

Zodra het risico is geweken, moeten uw rechten opnieuw gegarandeerd worden.

Wat als de aanhouding onwettig blijkt?

Een gerechtelijke aanhouding is alleen rechtsgeldig als ze:

• noodzakelijk was,
• volgens de juiste procedure is verlopen,
• én binnen de wettelijk toegestane termijn is gebleven.

Is dat niet het geval? Dan kunt u:

• klacht indienen bij Comité P, het controleorgaan voor politiediensten;
• een schadevergoeding eisen bij de rechtbank;
• tijdens een strafproces vragen dat onrechtmatig verkregen bewijs wordt uitgesloten.