Elektronisch toezicht: de enkelband als wettelijk alternatief

Bij een veroordeling door de strafrechter denkt men al snel aan een gevangenisstraf. Toch zijn er ook alternatieve sancties mogelijk. Eén daarvan is elektronisch toezicht – in de volksmond beter bekend als de enkelband.

Deze maatregel biedt meer vrijheid dan een verblijf in de gevangenis, maar houdt ook strikte voorwaarden en permanente controle in. 

Wat is elektronisch toezicht?

Elektronisch toezicht is een vorm van vrijheidsbeperking waarbij een verdachte of veroordeelde zijn maatregel of straf thuis uitzit, onder elektronische controle. De persoon draagt een elektronische enkelband, die voortdurend communiceert met een bewakingsbox op het opgegeven verblijfsadres – meestal de eigen woning.

Deze box is gekoppeld aan de centrale systemen van het Vlaams Centrum Elektronisch Toezicht (VCET), dat zo kan nagaan of de persoon zich tijdens de opgelegde presentieperiodes effectief op het juiste adres bevindt.

Bewegingsvrijheid onder voorwaarden

Wie onder elektronisch toezicht staat, verliest een deel van zijn vrijheid, maar krijgt – in tegenstelling tot wie in de gevangenis verblijft – onder voorwaarden beperkte bewegingsruimte. De rechter of toezichthoudende dienst kan toelating geven voor noodzakelijke activiteiten zoals:

• beroepsactiviteit of opleiding;

• medische zorg;

• gezinsverantwoordelijkheden of kinderopvang;

• boodschappen of gerechtelijke verplichtingen.

Deze vrijstellingen worden steeds vooraf bepaald en zijn niet vanzelfsprekend

Drie vormen van elektronisch toezicht

In België kan elektronisch toezicht op drie manieren worden opgelegd:

 1.  Als alternatief voor gevangenisstraf

Wie veroordeeld wordt tot maximaal drie jaar gevangenisstraf, kan zijn straf (geheel of gedeeltelijk) thuis uitzitten onder elektronisch toezicht. Dit wordt beslist door de strafuitvoeringsrechtbank of het openbaar ministerie, afhankelijk van het dossier.

Deze optie is doorgaans weggelegd voor minder zware misdrijven en voor veroordeelden zonder ernstig strafblad.

 2.  Als autonome straf

Bij lichtere feiten kan de rechter elektronisch toezicht rechtstreeks opleggen als hoofdvonnis, zonder effectieve celstraf. Dit kan enkel als het gaat om misdrijven waarvoor maximaal één jaar gevangenisstraf voorzien is.

De duur ligt tussen één maand en één jaar. De rechter mag deze straf echter niet opleggen voor bepaalde ernstige feiten zoals:

• zedenmisdrijven op of met minderjarigen;
• mensenhandel;
• opzettelijke doding of doodslag.

De betrokkene (of zijn advocaat) moet bovendien uitdrukkelijk instemmen met deze straf op de zitting. Ook samenwonenden kunnen gehoord worden, zeker wanneer de straf impact heeft op hun privésfeer.

 3.  Als vervanging van voorlopige hechtenis

Tijdens een strafonderzoek kan een verdachte – in plaats van opgesloten te worden – voorlopig onder elektronisch toezicht geplaatst worden. Dit gebeurt enkel als:

• de feiten minstens één jaar celstraf kunnen opleveren;
• en geen minder ingrijpende maatregel volstaat.

De onderzoeksrechter beslist hier en legt vaak volledig huisarrest op, met slechts zeer beperkte uitzonderingen.

Hoe verloopt de procedure?

Zodra het vonnis definitief is, start de uitvoering van het elektronisch toezicht.

De griffier brengt de bevoegde dienst op de hoogte, waarna de procedure als volgt verloopt:

• Binnen 7 werkdagen wordt de veroordeelde gecontacteerd;
• De concrete invulling van het toezicht (aanwezigheidsuren, vrijstellingen) wordt besproken;
• De voorwaarden worden schriftelijk vastgelegd;
• De controle start op het afgesproken moment.

De straf moet normaal binnen zes maanden na het vonnis van start gaan. Zo niet – en als de vertraging te wijten is aan de veroordeelde – kan het openbaar ministerie beslissen om alsnog de gevangenisstraf uit te voeren.

Welke regels moet u naleven?

Iedereen onder elektronisch toezicht moet zich houden aan enkele algemene voorwaarden:

• Geen strafbare feiten plegen;

• Een vast adres hebben (wijzigingen onmiddellijk melden);

• Gehoor geven aan oproepen en instructies van de toezichthoudende dienst.

Daarnaast kunnen er individuele bijzondere voorwaarden opgelegd worden, zoals:

• een contactverbod met het slachtoffer;

• plaatsverbod (bijv. geen toegang tot een school, wijk of gemeente);

• een verplicht behandeltraject (bij verslaving of agressieproblematiek).

Schorsing van het toezicht: is dat mogelijk?

Bij straffen van drie maanden of langer mag de veroordeelde, na het uitzitten van één derde van zijn straf, vragen om een tijdelijke schorsing van de elektronische controle.

Het openbaar ministerie beslist hierover, na advies van de toezichthoudende dienst. Die kijkt onder meer naar:

• de naleving van de opgelegde regels;
• het al dan niet plegen van nieuwe strafbare feiten;
• het gedrag van de betrokkene.

Als de schorsing wordt toegekend, loopt de rest van de straf als proeftijd, met behoud van voorwaarden. Bij nieuwe inbreuken kan de schorsing worden herroepen en het toezicht hervat of omgezet worden in gevangenisstraf.

Wat bij schending van de voorwaarden?

De controle gebeurt door de toezichthoudende dienst en het openbaar ministerie. Bij overtreding gelden progressieve sancties:

• Waarschuwing bij lichte schendingen;
• Verstrengde voorwaarden bij herhaalde inbreuken;
• Omzetting naar gevangenisstraf bij ernstige of aanhoudende niet-naleving.

De dagen elektronisch toezicht die wél correct werden uitgevoerd, tellen dan één-op-één mee als uitgezeten straf.

Wat als u geen inkomen heeft?

Wie onder elektronisch toezicht staat en geen eigen inkomsten heeft, komt mogelijk in aanmerking voor een leefvergoeding. Dit is een beperkte financiële steun om tijdens de strafuitvoering een menswaardige levensstandaard te garanderen.

De aanvraag gebeurt via het OCMW of het justitiehuis.