Wat is vruchtgebruik?

Wanneer u te maken krijgt met een erfenis, een schenking of een verdeling van eigendom, komt u al snel het begrip vruchtgebruik tegen.

Voor veel mensen klinkt dat ingewikkeld, maar in werkelijkheid is het een praktisch systeem dat duidelijk regelt wie een goed mag gebruiken en wie de eigenaar is.

In dit artikel ontdekt u stap voor stap wat vruchtgebruik precies inhoudt, welke rechten en plichten eraan verbonden zijn, en waarom het zo vaak voorkomt in familiale en zakelijke situaties.

Wat betekent vruchtgebruik?

Vruchtgebruik is een tijdelijk zakelijk recht. Het geeft u als vruchtgebruiker het recht om een goed van iemand anders – de blote eigenaar – te gebruiken en de opbrengsten of “vruchten” ervan te genieten.

De blote eigenaar blijft de juridische eigenaar, maar kan het goed zelf niet gebruiken zolang het vruchtgebruik loopt.

De wet omschrijft dit als:

Het tijdelijk recht van de vruchtgebruiker om een goed van een ander te gebruiken en er de vruchten van te genieten, alsof hij zelf eigenaar was.

Vruchtgebruik en volle eigendom

Om vruchtgebruik beter te begrijpen, helpt het om het te vergelijken met andere eigendomsrechten:

• Bij volle eigendom heeft u alle rechten: u bent eigenaar én u mag het goed gebruiken.
• Bij blote eigendom bent u eigenaar, maar heeft u geen recht om het goed te gebruiken.
• Bij vruchtgebruik heeft u het gebruiksrecht en de opbrengsten, maar niet de volle eigendom.

Samen vormen vruchtgebruik en blote eigendom opnieuw de volle eigendom. U kunt het dus zien als een puzzel waarvan twee stukken samen het geheel vormen.

Waarop kan vruchtgebruik rusten?

Vruchtgebruik is erg veelzijdig en kan betrekking hebben op verschillende goederen:

• Onroerend goed zoals huizen, appartementen of landbouwgrond.
• Roerend goed zoals juwelen, kunstwerken of voertuigen.
• Financiële activa zoals aandelen, obligaties of banktegoeden.
• Intellectuele rechten zoals auteursrechten of patenten.

Het is dus niet beperkt tot stenen en grond. Ook geld of creatieve rechten kunnen in vruchtgebruik worden gegeven.

Hoe ontstaat vruchtgebruik?

Vruchtgebruik kan op verschillende manieren tot stand komen:

• Via een overeenkomst. Bijvoorbeeld: u schenkt een woning aan uw kinderen maar behoudt zelf het vruchtgebruik. U mag er dan blijven wonen of de huurinkomsten innen.
• Via erfenis. Vaak krijgt de langstlevende partner het vruchtgebruik van (een deel van) de nalatenschap.
• Via de rechter. Bijvoorbeeld bij een echtscheiding kan de rechter een vruchtgebruik toekennen.

Hoe lang duurt vruchtgebruik?

Vruchtgebruik is altijd tijdelijk.

• Bij natuurlijke personen eindigt het automatisch bij het overlijden van de vruchtgebruiker.
• Bij rechtspersonen, zoals vennootschappen, geldt een maximumduur van 99 jaar.

U kunt ook kiezen voor een kortere periode, bijvoorbeeld tien of twintig jaar. Soms kan vruchtgebruik verlengd of vernieuwd worden, zolang dit binnen de wettelijke grenzen blijft.

Welke rechten heeft u als vruchtgebruiker?

Als vruchtgebruiker geniet u van een brede waaier aan rechten:

• U mag het goed zelf gebruiken of anderen het gebruik toestaan.
• U ontvangt de inkomsten die het goed oplevert, zoals huur, pacht of dividenden.
• U mag verbeteringen aanbrengen, zoals beplantingen of kleine bouwwerken, zolang dit past binnen een goed beheer.
• U kunt uw vruchtgebruik in bepaalde gevallen verhuren, verpanden of met een hypotheek bezwaren.

Welke plichten heeft u als vruchtgebruiker?

Vruchtgebruik gaat ook gepaard met verantwoordelijkheden:

• U moet bij de start samen met de blote eigenaar een inventaris van de goederen opmaken.
• U staat in voor het dagelijks onderhoud en moet het goed verzekeren tegen risico’s zoals brand.
• Kleine herstellingen zijn voor uw rekening, terwijl grote structurele werken in principe door de blote eigenaar worden betaald.
• U draagt de gewone lasten en belastingen die verbonden zijn aan het gebruik, zoals de onroerende voorheffing.

Zo kan u van het goed genieten, maar blijft de waarde ervan op lange termijn beschermd voor de eigenaar.

Wanneer eindigt vruchtgebruik?

Vruchtgebruik stopt altijd op een bepaald moment:

• bij het overlijden van de vruchtgebruiker,
• wanneer de afgesproken termijn verstrijkt, of
• bij de ontbinding of het faillissement van een rechtspersoon.

Wanneer het vruchtgebruik eindigt, moet u de goederen teruggeven in de staat waarin u ze heeft ontvangen, rekening houdend met normale slijtage.

Verbeteringen of bouwwerken die u heeft aangebracht, worden in principe eigendom van de blote eigenaar.

Bijzondere vormen van vruchtgebruik

Naast de klassieke toepassing op woningen of landbouwgrond bestaan er bijzondere varianten:

• Bij vruchtgebruik op geld moet u het kapitaal zorgvuldig beheren en vaak beleggen in overleg met de blote eigenaar.
• Bij vruchtgebruik op aandelen ontvangt u dividenden, terwijl stemrechten geregeld worden door het vennootschapsrecht.
• Bij vruchtgebruik op schuldvorderingen heeft u het recht om betalingen te innen.
• Bij vruchtgebruik op intellectuele rechten mag u een werk of patent exploiteren, maar contracten die langer lopen dan het vruchtgebruik vereisen toestemming van de blote eigenaar.