Auteursrecht in België: alles over bescherming, uitzonderingen en sancties

Auteursrecht geeft u als maker de controle over uw werk: wie het mag kopiëren, verspreiden of aanpassen, en onder welke voorwaarden. In België ontstaat deze bescherming automatisch zodra u iets creëert.

In dit artikel ontdekt u wat auteursrecht precies inhoudt, hoe lang de bescherming duurt, welke rechten u hebt, welke uitzonderingen er bestaan en wat de gevolgen zijn van een inbreuk.

Wat is auteursrecht?

Auteursrecht, ook wel copyright genoemd, geeft de maker van een origineel werk de exclusieve controle over dat werk. Het bepaalt wie het mag kopiëren, verspreiden, vertalen of aanpassen.

Dit geldt voor een breed scala aan werken: van een roman of schilderij tot een muziekopname, een computerprogramma of zelfs een originele databank. Zodra het werk is vastgelegd - op papier, digitaal of in een andere vorm - is het beschermd.

Het doel van auteursrecht is tweeledig: het stimuleert creativiteit door makers te belonen en het beschermt de consument door te garanderen dat er duidelijke regels zijn over het gebruik van creatieve inhoud.

Wanneer is een werk beschermd?

Niet alles wat u bedenkt, valt onder het auteursrecht. Drie basisvoorwaarden moeten vervuld zijn:

• Creatieve inspanning - het werk moet een persoonlijke, creatieve keuze weerspiegelen.
• Concrete vorm - een idee in uw hoofd is niet beschermd, maar een geschreven tekst of digitale schets wel.
• Originaliteit - het werk moet uniek genoeg zijn om de “persoonlijke stempel” van de maker te dragen.

Een kale lijst met feiten, een standaardformulier of een technische handleiding kan dus buiten bescherming vallen als er geen creatieve keuzes aan te pas komen.

Hoe lang duurt auteursrecht?

Het auteursrecht biedt een lange bescherming. In België geldt dat een werk beschermd blijft gedurende het hele leven van de auteur plus 70 jaar na zijn of haar overlijden.

Na deze periode komt het werk in het publieke domein terecht en mag het door iedereen vrij worden gebruikt. Dat betekent dat u oude meesterwerken zoals de muziek van Beethoven of schilderijen van Rubens vrij mag kopiëren of bewerken - al kan een nieuwe uitvoering of restauratie wel opnieuw beschermd zijn.

Bij werken met meerdere auteurs gaat de termijn in na het overlijden van de laatst levende coauteur. Voor audiovisuele en muzikale werken bestaan specifieke regels, maar ook daar geldt doorgaans de 70-jaarstermijn.

De rechten van de auteur

Auteursrecht is meer dan alleen een kopieerverbod. Het bestaat uit twee soorten rechten die elkaar aanvullen:

Vermogensrechten

Dit zijn de rechten waarmee de auteur zijn werk kan exploiteren:

• Reproductierecht: bepaalt wie kopieën mag maken, zowel fysiek als digitaal.
• Mededelingsrecht: bepaalt waar en hoe het werk aan het publiek wordt getoond, bijvoorbeeld in een boek, op een website of in een bioscoop.
• Bewerkingsrecht: geeft de auteur de keuze om vertalingen, adaptaties of remixversies toe te staan of te weigeren.

De auteur kan deze rechten zelf uitoefenen of overdragen via contracten. Vaak gebeurt dit via beheersvennootschappen zoals SABAM of PlayRight, die licentievergoedingen innen en doorstorten aan de rechthebbenden.

Morele rechten 

Naast het economische luik bestaan er morele rechten, die de band tussen maker en werk beschermen. Ze zijn onvervreemdbaar en blijven in principe altijd bij de auteur:

• Het recht om als auteur te worden vermeld.
• Het recht om zich te verzetten tegen misvorming of misbruik van het werk.
• Het recht om te beslissen wanneer een werk voor het eerst gepubliceerd wordt, of om het terug te trekken (onder bepaalde voorwaarden).

Deze rechten zorgen ervoor dat een werk niet zomaar kan worden aangepast op een manier die de reputatie van de auteur schaadt.

Uitzonderingen: wat mag u wel zonder toestemming?

Het auteursrecht is krachtig, maar niet onbeperkt. De wet voorziet evenwichtsregels zodat het maatschappelijk belang gediend blijft.

Belangrijkste uitzonderingen zijn:

• Citaatrecht - u mag korte fragmenten overnemen voor recensie, kritiek, onderwijs of onderzoek, zolang u de bron en auteur vermeldt.
• Privékopie - u mag een kopie maken voor strikt persoonlijk gebruik, maar niet delen met anderen.
• Gebruik in onderwijs - docenten en studenten mogen fragmenten gebruiken ter illustratie in de klas.
• Parodie en satire - creatieve nabootsingen zijn toegestaan zolang ze herkenbaar zijn en niet misleidend.
• Nieuwsverslaggeving - werken mogen gebruikt worden om actuele gebeurtenissen te illustreren, mits dit proportioneel gebeurt.

Deze uitzonderingen worden strikt geïnterpreteerd: het gebruik mag de commerciële waarde van het werk niet schaden.

Sancties bij inbreuk op auteursrecht

Wie een beschermd werk zonder toestemming kopieert, verspreidt of online plaatst, begaat ‘namaak’. Dit kan leiden tot zware gevolgen.

Strafrechtelijke sancties

Bij opzettelijke of grootschalige inbreuken kan strafrechtelijke vervolging volgen.
De sanctie van niveau 6 voorziet:

• Geldboete van €500 tot €100.000, of tot 6% van de jaaromzet indien dit hoger is.
• Gevangenisstraf van 1 tot 5 jaar.

De rechter kan kiezen om slechts één van beide straffen op te leggen en kan ook materiaal verbeurdverklaren of het vonnis laten publiceren.

Civiele maatregelen

De auteur kan ook naar de rechter stappen voor:

• Stakingsvordering om de inbreuk te stoppen.
• Schadevergoeding gebaseerd op de geleden schade of licentiewaarde.
• Vernietiging of terugname van illegale kopieën.
• Publicatie van het vonnis ter reputatieherstel.

Vrije werken en publiek domein

Werken blijven niet eeuwig beschermd. Na de beschermingstermijn van 70 jaar na het overlijden van de auteur, komt een werk in het publieke domein. Iedereen mag het dan vrij gebruiken, kopiëren en bewerken.

Daarnaast bestaan er werken die nooit beschermd zijn geweest, bijvoorbeeld wetboeken of zuiver feitelijke lijsten. Makers kunnen er ook bewust voor kiezen hun werk meteen vrij te geven via een open licentie, zoals Creative Commons CC0.