Staking openbaar vervoer: recht op loon of ongewettigde afwezigheid?

Een staking van het openbaar vervoer kan het dagelijkse woon-werkverkeer ernstig verstoren.

Wanneer treinen, trams of bussen stilliggen, lopen veel werknemers vertraging op of geraken zij helemaal niet op het werk.

De vraag stelt zich of deze vertraging of afwezigheid als gerechtvaardigd kan worden beschouwd, en of de werknemer in dat geval recht behoudt op loon.

De schorsing van de arbeidsovereenkomst door overmacht

Wanneer een werknemer tijdelijk verhinderd is om te werken om redenen buiten zijn wil, wordt de arbeidsovereenkomst tijdelijk geschorst.

De uitvoering van de overeenkomst wordt in dat geval onderbroken, maar de arbeidsrelatie blijft bestaan.

Indien de vertraging veroorzaakt wordt door een staking van het openbaar vervoer, spreekt men van een onvolledige arbeidsdag.

De werknemer heeft dan niet de volledige arbeidstijd kunnen presteren omwille van omstandigheden die buiten zijn controle liggen.

Of deze situatie leidt tot loonbehoud, hangt af van de kwalificatie als overmacht.

De voorwaarden voor loonbehoud bij een onvolledige arbeidsdag

Volgens artikel 27 van de Wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten heeft een werknemer enkel recht op loon voor de niet-gepresteerde uren wanneer drie voorwaarden cumulatief zijn vervuld:

• De werknemer heeft zich op normale wijze naar het werk begeven, zoals hij dat gewoonlijk doet.
• De gebeurtenis die de vertraging veroorzaakte, was volledig onafhankelijk van zijn wil en niet te wijten aan zijn fout of nalatigheid.
• De gebeurtenis deed zich onvoorzien voor, vlak voor of tijdens de verplaatsing naar het werk.

Wanneer aan deze drie voorwaarden is voldaan, wordt de verhindering beschouwd als overmacht, en blijft het loon verschuldigd voor de gemiste arbeidstijd.

De toepassing bij stakingen van het openbaar vervoer

Niet elke staking van het openbaar vervoer voldoet aan de voorwaarden voor overmacht.

Het moment waarop de staking werd aangekondigd speelt daarbij een doorslaggevende rol.

 1.  De vooraf aangekondigde staking

De meeste stakingen van vervoersmaatschappijen zoals NMBS, De Lijn, TEC of MIVB worden dagen of weken vooraf aangekondigd via officiële kanalen of in de media.

Wanneer een werknemer vooraf weet dat er vervoersproblemen zullen optreden, kan de staking niet worden beschouwd als een onvoorziene gebeurtenis.

De werknemer wordt in dat geval geacht redelijke maatregelen te nemen om zijn werkplek tijdig te bereiken.

Hij kan bijvoorbeeld:

• vroeger vertrekken;
• gebruikmaken van alternatieve vervoermiddelen zoals auto, fiets of carpooling;
• telewerken indien dit door de werkgever wordt toegestaan;
• of in overleg aangepaste werktijden afspreken.

Een vooraf aangekondigde staking voldoet niet aan het criterium van onvoorzienbaarheid. De werknemer kan zich dus niet beroepen op overmacht.

 2.  De plots uitbrekende of onverwachte staking

Een andere situatie doet zich voor wanneer een staking plots uitbreekt, bijvoorbeeld na een intern conflict of een onaangekondigde actie van het vervoerspersoneel

De werknemer komt in dat geval pas tijdens de verplaatsing te weten dat het openbaar vervoer is stilgevallen en dat geen redelijk alternatief beschikbaar is.

Een dergelijke staking is onvoorzien en onafhankelijk van de wil van de werknemer.

Wanneer de werknemer bovendien kan aantonen dat hij zich op normale wijze naar het werk had begeven, wordt de situatie beschouwd als overmacht.

De verplichting om redelijke inspanningen te leveren

De Belgische rechtspraak benadrukt dat werknemers steeds de plicht hebben om redelijke inspanningen te leveren om hun werk te bereiken.

Het volstaat niet om te stellen dat vervoer onmogelijk was; men moet aantonen dat men daadwerkelijk heeft geprobeerd om aanwezig te zijn.

De werknemer kan zijn goede trouw aantonen door:

• tijdig te vertrekken;
• alternatieve vervoermiddelen te zoeken;
• onmiddellijk contact op te nemen met de werkgever om de situatie te melden;
• en bewijsstukken voor te leggen, bijvoorbeeld nieuwsberichten of meldingen van de vervoersmaatschappij.

Wanneer de werknemer geen enkel initiatief neemt of pas achteraf melding maakt van de vertraging, kan dit leiden tot de kwalificatie van ongewettigde afwezigheid, met loonverlies als gevolg.