Kan u een schenking ontbinden of herroepen?

Het oude gezegde “gegeven is gegeven” lijkt op het eerste gezicht ook in het recht onwrikbaar. Een schenking, eenmaal gedaan, kan niet zomaar worden teruggedraaid. Toch voorziet de Belgische wet duidelijke uitzonderingen op dat principe.

In sommige gevallen kan een schenking ontbonden, herroepen of via een recht van terugkeer opnieuw eigendom van de schenker worden.

Om te begrijpen wanneer dat kan, is het belangrijk om eerst te weten wat een schenking juridisch precies inhoudt.

Wat is een schenking?

Een schenking is een overeenkomst waarbij iemand (de schenker) kosteloos een goed of geldsom overdraagt aan een andere persoon (de begiftigde), die dit aanbod aanvaardt.

De schenker kan zich in principe niet bedenken, tenzij de wet of de schenkingsakte zelf een uitdrukkelijke mogelijkheid tot terugname voorziet.

Het uitgangspunt is dus duidelijk: schenkingen zijn onherroepelijk.

Maar, zoals in veel juridische regels, bestaan er nuances en uitzonderingen.

Welke uitzonderingen bestaan er?

Hoewel een schenking in principe onherroepelijk is, erkent de Belgische wet enkele uitzonderlijke situaties waarin de schenker toch op zijn gift kan terugkomen.

Deze uitzonderingen zijn bedoeld om de schenker te beschermen, bijvoorbeeld wanneer de begiftigde zijn verplichtingen niet nakomt, zich ondankbaar gedraagt, of wanneer in de akte zelf een recht tot terugkeer werd voorzien.

De wet onderscheidt drie gevallen:

• De ontbinding van de schenking, wanneer voorwaarden niet worden nageleefd;
• De herroeping van de schenking wegens ondankbaarheid;
• Het conventioneel recht van terugkeer, wanneer dit uitdrukkelijk in de akte werd voorzien.

 1.  Ontbinding van de schenking

Een schenking kan worden gedaan onder voorwaarden of met lasten. Dat betekent dat de schenker aan zijn gift bepaalde verplichtingen koppelt die de begiftigde moet respecteren.

Wanneer de begiftigde deze verplichtingen niet nakomt, kan de schenker de ontbinding van de schenking vorderen.

Voorbeeld
Een vader schenkt zijn zoon 50.000 euro onder de voorwaarde dat dit bedrag wordt gebruikt om de woning van de zoon af te betalen.
Als de zoon het geld in plaats daarvan uitgeeft aan een sportwagen, heeft hij de voorwaarde geschonden.
De schenker kan in dat geval de ontbinding van de schenking vragen.

Juridische grondslag

Deze mogelijkheid is opgenomen in artikel 4.173 van het Burgerlijk Wetboek.

De bepaling stelt dat de schenking kan worden ontbonden wanneer de begiftigde de opgelegde last niet uitvoert.

De schenker moet het niet-naleven van de voorwaarde aantonen.

De ontbinding wegens niet-nakoming van de lasten leidt tot het tenietgaan van de door de schenking gevestigde zakelijke rechten.

 2.  Herroeping van de schenking wegens ondankbaarheid

Een tweede uitzondering is de herroeping wegens ondankbaarheid.

Waar de ontbinding wordt toegepast bij het niet naleven van voorwaarden, richt de herroeping zich op persoonlijk wangedrag van de begiftigde tegenover de schenker.

De wet voorziet slechts enkele, duidelijk omschreven gevallen waarin een schenking wegens ondankbaarheid kan worden herroepen.

Juridische grondslag

De regels hierover zijn vastgelegd in artikelen 4.173 tot en met 4.177 van het Burgerlijk Wetboek.

De begiftigde wordt als ondankbaar beschouwd in de volgende drie gevallen:

• Aanslag op het leven van de schenker.
• Mishandelingen, misdrijven of grove beledigingen tegenover de schenker.
• Weigering om levensonderhoud te verschaffen aan de schenker.

De herroeping wegens ondankbaarheid leidt tot het tenietgaan van de door de schenking gevestigde zakelijke rechten.

 3.  Het conventioneel recht van terugkeer

De derde uitzondering is het conventioneel recht van terugkeer.

In tegenstelling tot de vorige twee gevallen gaat het hier niet om een sanctie, maar om een vooraf overeengekomen clausule in de schenkingsakte.

De schenker kan hierin bepalen dat het geschonken goed automatisch naar hem terugkeert als bepaalde omstandigheden zich voordoen.

Juridische grondslag

Het conventioneel recht van terugkeer is geregeld in artikel 4.172 van het Burgerlijk Wetboek.

De bepaling laat de schenker toe om in de schenkingsakte te bepalen dat het goed terugkeert naar zijn vermogen wanneer:

• de begiftigde vóór de schenker overlijdt; of
• zowel de begiftigde als zijn afstammelingen vóór de schenker overlijden.

Voorbeeld
Een grootvader schenkt zijn kleindochter een waardevol erfstuk, maar wil voorkomen dat het buiten de familie terechtkomt.
In de akte wordt vastgelegd dat het goed naar de grootvader terugkeert als de kleindochter vóór hem overlijdt.
Bij haar overlijden keert het erfstuk automatisch terug in het vermogen van de schenker, zonder gerechtelijke tussenkomst.

Het recht van terugkeer heeft tot gevolg dat alle vervreemdingen van de geschonken goederen worden tenietgedaan en dat deze goederen tot de schenker terugkeren vrij van alle lasten en hypotheken.

Onherroepelijk, maar niet onvoorwaardelijk

Een schenking is in essentie een daad van vrijgevigheid en vertrouwen, maar de wet biedt de schenker bescherming tegen misbruik of ondankbaarheid.

Wie een schenking doet, kan voorwaarden opleggen die afdwingbaar zijn.

In ernstige gevallen van ondankbaarheid kan een rechter de schenking herroepen.

En met een conventioneel recht van terugkeer kan de schenker op voorhand bepalen dat een goed terugkeert als de begiftigde overlijdt.

Een zorgvuldige voorbereiding, liefst met juridisch advies en een duidelijk opgestelde akte, voorkomt discussies en waarborgt dat de schenking haar doel dient: een duurzame, weloverwogen vorm van vrijgevigheid.